Zadania realizowane w ramach ochrony ludności w Polsce w ujęciu teoretycznym i prawnym

Ujęcie teoretyczne do 2025 r. – istota i zadania ochrony ludności

Analiza literatury przedmiotu wykazuje, iż w opracowaniach teoretycznych nie brakuje definicji ochrony ludności. Istnieje wiele publikacji odwołujących się do jej istoty, jednak te definicje często różnią się od siebie w kontekście relacji do systemów obrony cywilnej, zarządzania kryzysowego i ratownictwa. Nie opracowano do tej pory definicji ochrony ludności określającej jej szczegółowe relacje do zarządzania kryzysowego, obrony cywilnej i ratownictwa, która byłaby przyjęta jako najbardziej adekwatna i często cytowana. Dodatkowo brak jednej ogólnie przyjętej definicji teoretycznej ochrony ludności może powodować trudności w jej funkcjonowaniu w praktyce i w jej wykorzystaniu w regulacjach prawnych. Część naukowców dostrzega jej ściślejsze relacje z obroną cywilną. Inni w jej identyfikacji odwołują się w większej mierze do zarządzania kryzysowego. Jeszcze inne tezy świadczą o bliskich relacjach ochrony ludności z ratownictwem.

Umów się na bezpłatną konsultację z obszaru bezpieczeństwa

Autorzy opracowań teoretycznych dotyczących ochrony ludności podkreślają, iż ochrona ludności jest jednym z najważniejszych zadań państwa i polega przede wszystkim na ochronie życia, zdrowia, mienia, środowiska, w którym człowiek żyje. Naukowcy są także zgodni, iż zadania realizowane w ramach ochrony ludności podejmowane są w celu przeciwdziałania zagrożeniom spowodowanym siłami natury i działaniem człowieka. W określaniu zadań ochrony ludności w porównaniu z jej definiowaniem więcej jest zdań wspólnych. Najczęściej naukowcy zajmujący się problematyką zadań ochrony ludności w Polsce w czasie pokoju na wzór zarządzania kryzysowego zaliczają je do czterech grup przedsięwzięć. Zapobiegania zagrożeniom, przygotowania do przejmowania nad nimi kontroli, reagowania (w tym ratownictwo) i usuwaniu skutków.

Zadania ochrony ludności w ujęciu prawnym od roku 2025

Zgodnie z ustawą o ochronie ludności i obronie cywilnej wyróżnić należy ochronę ludności czasu pokoju, która z chwilą wprowadzenia stanu wojennego i w czasie wojny przekształca się w obronę cywilną. Na uwadze trzeba mieć także, iż realizacja zadań ochrony ludności i obrony cywilnej w sytuacjach kryzysowych odbywa się na podstawie ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym. W ujęciu prawnym ochrona ludności to system składający się z organów administracji publicznej i podmiotów wykonujących zadania mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa ludności przez ochronę życia i zdrowia ludzi, mienia, w tym zwierząt, infrastruktury niezbędnej do zaspokojenia potrzeb bytowych, dóbr kultury i środowiska w sytuacji zagrożenia i oraz z zasobów ochrony ludności. Z kolei obrona cywilna to realizacja zadań określonych w art. 61 lit. a Protokołu dodatkowego do Konwencji Genewskich z 12 sierpnia 1949 r. dotyczącego ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych (Protokół I), sporządzonego w Genewie dnia 8 czerwca 1977 r., mająca na celu ochronę ludności cywilnej przed zagrożeniami wynikającymi z działań zbrojnych i ich następstw. Obrona cywilna ma realizować zadania, które de facto ludność chronią, m.in. poprzez służbę ostrzegawczą, ewakuację, przygotowanie i organizowanie schronów; ratownictwo i walkę z pożarami, wykrywanie i oznaczanie stref niebezpiecznych, odkażanie, doraźną pomoc dla przywrócenia i utrzymania porządku w strefach dotkniętych klęskami oraz pomoc w ratowaniu dóbr niezbędnych dla przetrwania. Wymagania dotyczące zadań w tym aspekcie dotyczą także innych dodatkowych rodzajów działalności niezbędnych dla wypełnienia któregoś z wyżej wymienionych zadań, w tym planowania i prac organizacyjnych.

Zapisy na Ogólnopolskie Warsztaty z ochrony ludności i reagowania na zamachy

W ustawie o ochronie ludności i obronie cywilnej dodatkowo określono zadania z dla tych obszarów. Zamieszczono ich katalog w skład którego wchodzą m.in.: identyfikacja zagrożeń, ocena ryzyka i monitorowanie zagrożeń; przygotowanie organizacyjne i rzeczowe do reagowania na zagrożenia; planowanie i przygotowanie warunków dla ewakuacji ludności, w tym miejsc tymczasowego schronienia oraz budowli ochronnych; planowanie zabezpieczenia mienia i dóbr kultury; zapewnienie tworzenia rezerw materiałowych i finansowych służących ochronie ludności; edukacja w zakresie ochrony ludności, w tym szkolenia dla ludności i podmiotów ochrony ludności; planowanie i przygotowanie przekształcenia podmiotów ochrony ludności w obronę cywilną; prowadzenie wymiany i analizy informacji, w tym pochodzących z systemów monitorowania zagrożeń; informowanie, ostrzeganie i alarmowanie ludności; reagowanie i podejmowanie interwencji oraz działań ratowniczych, w tym udzielanie pomocy medycznej osobom poszkodowanym; ewakuacja ludności, zwierząt, mienia i dóbr kultury; zapewnienie osobom poszkodowanym lub ewakuowanym pomocy doraźnej; zapewnienie osobom poszkodowanym i ewakuowanym opieki medycznej; organizowanie i koordynowanie udzielania i przyjmowania pomocy humanitarnej; informowanie rodzin o poszkodowanych oraz pomoc w ich identyfikacji oraz doraźne grzebanie zmarłych. Zgodnie z omawianym aktem prawnym najistotniejsze zadania wójta (burmistrza, prezydenta miasta) jako terytorialnego organu ochrony ludności koncentrują się na kierowaniu, koordynowaniu i nadzorowaniu realizacji zadań ochrony ludności i obrony cywilnej na obszarze gminy. Analogicznie takie zadania spoczywają na staroście na terenie powiatu. Wojewodzie na obszarze województwa. Ministrze adekwatnym do spraw wewnętrznych na obszarze kraju. Na uwadze w kontekście omawianych zadań trzeba mieć także rolę Rady Ministrów, która zatwierdza Program Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej określający szczegółowe zasady finansowania wymagań prawnych.

Propozycja szkolenia zasadniczego dla wójtów, burmistrzów i prezydentów miast

Dostrzec w tym miejscu można pewną zbieżność do układu organów i przypisanych im zadań w porównaniu z zarządzaniem kryzysowym. W zależności od skali sytuacji kryzysowej organem adekwatnym w sprawach realizacji zadań na rzecz ochrony ludności ma być zgodnie z wymogami zapisanymi w ustawie o zarządzaniu kryzysowym wójt (burmistrz, prezydent) na terenie gminy, starosta – powiatu, wojewoda na terenie województwa i Prezes Rady Ministrów na obszarze kraju. Do najważniejszych zadań wójta (burmistrza, prezydenta miasta) w tym zakresie należy nadzór nad funkcjonowaniem systemu wykrywania i alarmowania oraz systemu wczesnego ostrzegania ludności. Powołanie oraz w razie potrzeb całodobowe alarmowanie członków gminnego zespołu zarządzania kryzysowego. W sytuacjach kryzysowych zapewnienie całodobowego dyżuru w celu umożliwienia przepływu informacji oraz dokumentowania prowadzonych czynności. Opracowywanie gminnego planu zarządzania kryzysowego. Zarządzanie, organizowanie i prowadzenie szkoleń, ćwiczeń i treningów z zakresu zarządzania kryzysowego. Analogiczne wymogi dotyczące realizacji zadań ochrony ludności w sytuacjach kryzysowych spoczywają na starostach i wojewodach, odpowiednio dla podległych im terenów. Powszechnie bezpieczeństwo w kontekście jednostki to stan spokoju, pewności, braku zagrożenia poniesienia utraty dla wartości najcenniejszych: życia, zdrowia, mienia i środowiska. Zabezpieczenie tych wartości zarówno w teorii jak i prawie powszechnie obowiązującym należy do domeny ochrony ludności. Prawdopodobnie z tego powodu system ochronny (w czasie stanu wojennego i wojny obrony cywilnej) jest jednym z kluczowych elementów systemu bezpieczeństwa narodowego.

---

Bibliografia

1. Protokoły dodatkowe do Konwencji genewskich z 12 sierpnia 1949 r. I Protokół dodatkowy do konwencji genewskich z 12 sierpnia 1949 r., dotyczący ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych, Genewa, 8 czerwca 1977 r.
2. Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym.
3. Ustawa z dnia 5 grudnia 2024 r. o ochronie ludności i obronie cywilnej.
4. Uzasadnienie do projektu ustawy o ochronie ludności i obronie cywilnej z dnia 5.12.2024 r.
5. Krasiński, Ochrona ludności w Polsce w czasie pokoju po 2007 r., Rozprawa doktorska, Siedlce 2022 r.