Transgraniczne oszustwa i dezinformacja pod lupą

Zdjęcie: https://www.euractiv.pl/section/nowe-technologie/news/transgraniczne-oszustwa-i-dezinformacja-pod-lupa/

W świecie zdominowanym przez nowe technologie, które nie znają granic, międzynarodowa kooperacja policyjna staje się koniecznością, a nie opcją.

Pod pozorem pilnej wiadomości o kłopotach bliskiej osoby oszuści żądają pieniędzy, wzbudzając strach i panikę. Tak wygląda jeden z najpowszechniejszych scenariuszy przestępczych, które dotykają głównie osoby starsze w całej Europie.

Telefoniczne próby wyłudzeń generują roczne straty liczone w milionach euro, uderzając nie tylko w majątek, ale i w poczucie bezpieczeństwa ofiar. Projekt ISF LUMEN, finansowany z funduszy UE, uruchomiono, by przeciwdziałać takim zjawiskom.

W 2024 r. udało się dzięki niemu udaremnić niemal 400 przestępstw i zapobiec stratom przekraczającym 4,85 mln euro. Ale czy ten model działań może zostać trwale zaimplementowany i czy jest wystarczająco odporny na nowe formy przestępczości?

Oszustwa telefoniczne i internetowe: cichy wróg osób starszych

Telefoniczne wyłudzenia są jednym z najbardziej podstępnych rodzajów przestępstw przeciwko mieniu. Ich skuteczność opiera się nie na sile fizycznej, ale na emocjonalnym szantażu, dezorientacji i wykorzystywaniu zaufania.

Sprawcy, podszywając się pod bliskich lub przedstawicieli instytucji publicznych, wywierają presję na ofiary, wymuszając przekazanie pieniędzy lub kosztowności. Podobnie sytuacja wygląda w sieci, gdzie kliknięcie w zainfekowany link może prowadzić do poważnych konsekwencji.

A dziś wygenerowanie autentycznie wyglądającej faktury czy rachunku nie stanowi najmniejszego problemu. Wystarczy skorzystać z narzędzi GenAI.

Choć formuła ta wydaje się znana, jej skuteczność pozostaje wysoka – co rodzi pytania o efektywność profilaktyki i tempo adaptacji służb do zmieniających się schematów działania przestępców.

Właśnie na tym polu interweniuje ISF LUMEN. Projekt nie tylko umożliwił rozbicie sieci przestępczej odpowiedzialnej za oszustwa telefoniczne, ale także doprowadził do zlokalizowania trzech centrów połączeń w Polsce.

To niepokojący sygnał, iż Polska staje się zapleczem technicznym dla transgranicznej przestępczości, ale też dowód na skuteczność działania międzynarodowych zespołów śledczych.

Gry w muszle: niepozorna forma zorganizowanej przestępczości

Drugim filarem projektu jest walka z oszustwami typu „gra w muszle” , znana również jako „trick cup game” lub „shell game” – forma ulicznego hazardu. Choć pozornie jest to niewinna gra, to prowadzą ją wyspecjalizowane grupy przestępcze, które operują ponad granicami państw, często wymykając się lokalnym służbom porządkowym.

Gra ta, z zasady niemożliwa do wygrania, żeruje na ciekawości i naiwności, zamieniając uliczną rozrywkę w narzędzie systematycznego okradania przechodniów.

ISF LUMEN dostrzega w tym nie tylko problem porządkowy, ale realne zagrożenie związane z praniem pieniędzy i rekrutacją do innych form przestępczości. Dzięki wykorzystaniu technologii nadzoru – od dronów po sprzęt szpiegowski – możliwe było gromadzenie materiałów dowodowych i prowadzenie skuteczniejszych dochodzeń.

Nasuwa się jednak pytanie o proporcjonalność zastosowanych środków i ich zgodność z zasadami ochrony prywatności. Czy wykorzystanie tajnych technologii do walki z „uliczną grą” nie otwiera niebezpiecznego precedensu?

Ochrona mienia: skoordynowane działania, realne efekty

W ramach projektu prowadzono także działania wobec innych form zorganizowanej przestępczości przeciwko mieniu: włamań do bankomatów czy kradzieży pojazdów mechanicznych.

ISF LUMEN udostępnił krajom partnerskim tzw. Skrzynkę z narzędziami operacyjnymi 2.0”, zawierającą nie tylko know-how, ale także wsparcie finansowe i sprzęt techniczny. Takie podejście zwiększa potencjał reagowania w państwach o ograniczonych zasobach, umożliwiając im prowadzenie bardziej zaawansowanych dochodzeń bez konieczności długotrwałej biurokratyzacji procesu wsparcia.

Współpraca obejmuje w tej chwili 21 państw i koncentruje się na najpoważniejszych wyzwaniach związanych z przestępczością majątkową. Od momentu uruchomienia projektu zrealizowano 185 transgranicznych operacji i zapewniono wsparcie 66 zespołom śledczym.

W ich wyniku udało się odzyskać mienie o wartości przekraczającej 5 mln euro. Choć suma ta jest znacząca, wciąż pozostaje niewielka wobec skali zysków generowanych przez przestępczość zorganizowaną w UE.

Czy EMPACT gwarantuje trwałość rozwiązań?

ISF LUMEN wpisuje się w szerszy kontekst polityki bezpieczeństwa UE jako część Europejskiej Platformy Multidyscyplinarnej Przeciwko Zagrożeniom Kryminalnym (EMPACT), koordynowanej przez EUROPOL.

Celem platformy jest umożliwienie operacyjnej współpracy między policją, służbami celnymi, wymiarem sprawiedliwości oraz, w określonym zakresie, sektorem prywatnym. To nowoczesny model zarządzania bezpieczeństwem, który uwzględnia wielowymiarowość zagrożeń – technologicznych, społecznych, ekonomicznych i transgranicznych.

Mmo sukcesów ISF LUMEN pojawia się pytanie o trwałość jego rezultatów. W jakim stopniu państwa członkowskie zdołają utrzymać intensywność działań po zakończeniu finansowania z poziomu UE? Czy infrastruktura operacyjna i kooperacja między służbami będą kontynuowane jako standard, czy też rozproszą się po wygaśnięciu projektu?

Brak obowiązku trwałego wdrażania dobrych praktyk może sprawić, iż wiele cennych narzędzi pozostanie jedynie czasowym eksperymentem.

Komunikacja i prewencja – zadania wciąż niewystarczająco doceniane

Ważnym elementem ISF LUMEN jest komponent prewencyjny – od spotów radiowych po podcasty informacyjne we współpracy z policją Berlina. Celem było uświadamianie obywatelom, jak rozpoznawać próby oszustwa i jak się przed nimi bronić. To kierunek godny poparcia, zwłaszcza iż profilaktyka przez cały czas bywa marginalizowana na rzecz działań represyjnych.

Mimo to pojawia się pytanie, czy kampanie informacyjne trafiają do odpowiednich grup docelowych – w szczególności osób starszych, z których wielu nie korzysta z nowoczesnych mediów i technologii.

Samo rozpowszechnienie treści nie wystarczy, jeżeli kanały dotarcia nie są dostosowane do odbiorców. Długofalowy efekt takich działań wymaga nie tylko kontynuacji, ale i dostosowania komunikacji do różnych realiów społecznych i kulturowych.