Kanadyjski nastolatek zwerbowany na rosyjskiego szpiega siedzi w polskim więzieniu

Rodzina z Kolumbii Brytyjskiej ma nadzieję na wcześniejsze zakończenie 20-miesięcznego wyroku za szpiegostwo.

Rodzina Lakena Pavana myślała, iż chłopak podróżuje po Europie z plecakiem, podziwiając widoki. Jednak 17-latek miał inny plan, gdy w kwietniu 2024 roku opuścił Vancouver. Najpierw poleciał do Turcji. Następnie do Moskwy, a potem do okupowanego przez Rosję Doniecka na Ukrainie. I to właśnie tam został zwerbowany jako szpieg.

„To jest tak absurdalne” – powiedziała jego matka, Andelaine Nelson. „On jest dobrym chłopakiem… Nigdy by tego nie zrobił, gdyby nie został do tego zmuszony.”

Nelson dopiero niedawno ponownie nawiązała kontakt z synem. Odbudowywali relację, która została zerwana dekadę wcześniej przez rozwód i rodzinne problemy. Byli w codziennym kontakcie podczas jego podróży, wymieniając wiadomości przez WhatsApp i Telegram. Na początku maja Laken powiedział matce, iż jest w Danii i pracuje na farmie z przyjaciółmi. Kilka tygodni później poprosił o pieniądze na bilet lotniczy do Warszawy. Ostatnia wiadomość od niego przyszła 22 maja, krótko po jego lądowaniu w Polsce. Kilka godzin później trafił do więzienia.

„Powiedziano mi, iż Laken został aresztowany i oskarżony o szpiegostwo przeciwko polskiemu rządowi” – powiedziała Nelson. „To było druzgocące. Jakby serce złamało się na pół. To jest moje dziecko i nie mogę nic zrobić. Nie mogę mu pomóc.”

Zgodnie z dokumentami sądowymi i informacjami od polskich prokuratorów, uzyskanymi przez CBC News, Pavan został aresztowany we wczesnych godzinach porannych 23 maja 2024 roku po tym, jak upił się w hotelowym barze i wyznał – najpierw obsłudze, a potem policji – iż jest rosyjskim szpiegiem.

Podczas przesłuchań powiedział polskim śledczym, iż udał się do Doniecka, aby zgłosić się na ochotnika do organizacji, którą uważał za humanitarną, ale zamiast tego został zwerbowany przez agenta rosyjskiej Federalnej Służby Bezpieczeństwa (FSB) i zmuszony do współpracy jako szpieg. Dostał nowy telefon i trzy karty SIM, których miał używać do kontaktu ze swoim oficerem prowadzącym. Powiedziano mu, aby udał się do Warszawy i zbierał informacje o polskim wojsku oraz nawiązał kontakt z jego członkami – mimo iż mówił tylko po angielsku.

Podczas przystanku w Danii kazano mu zgłosić kradzież paszportu i wyrobić nowe dokumenty podróży, aby ukryć jego wizytę w Rosji. Za swoje usługi miał być opłacany w kryptowalutach.

Pavan został oskarżony o „udział w działaniach rosyjskiego wywiadu przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej” i przyznał się do winy. W grudniu 2024 roku trzyosobowy skład sędziowski warszawskiego sądu regionalnego skazał go na łączną karę 20 miesięcy więzienia, wliczając w to czas spędzony w areszcie śledczym. W uzasadnieniu wyroku sąd podkreślił, iż wykazał „wyjątkową” łagodność ze względu na jego zeznania i współpracę. Planowo ma opuścić więzienie w styczniu 2026 roku.

Laken pochodzi z rodziny wojskowej – jego ojciec, Kevin Pavan, emerytowany starszy kapral, służył w Bośni i Afganistanie. Nastolatek przez długi czas był kadetem Sił Zbrojnych Kanady, a następnie rezerwistą i planował dołączyć do armii na pełny etat po ukończeniu 18. roku życia.

„To zawsze było jego marzenie” – powiedziała Nelson. „Kiedy był mały, układał kulki i udawał, iż idą na bitwę.”

Rodzina uważa, iż mógł zostać wybrany przez Rosjan właśnie ze względu na swoje wojskowe powiązania. Obawiają się też, iż inni młodzi żołnierze mogą być narażeni na podobne ryzyko.

Rzecznik Departamentu Obrony Narodowej powiedział CBC News, iż okres służby Pavana jako rezerwisty Sił Zbrojnych Kanady zakończył się w październiku 2024 roku – pięć miesięcy po jego aresztowaniu w Polsce. Powołując się na protokoły bezpieczeństwa narodowego, odmówił komentarza na temat tego, czy w związku z jego sprawą zmieniono jakiekolwiek procedury lub politykę.

Kevin Pavan odmówił wywiadu. Jednak doradzający rodzinie torontoński prawnik powiedział, iż sprawa budzi wiele powodów do niepokoju.

„Rodzina musiała sama poskładać wszystko w całość, rozmawiając z Global Affairs, a także była przesłuchiwana przez agentów wywiadu. Ustalili, iż ich syn był obserwowany i znany służbom na długo przed tym, jak wyjechał do Europy i Azji Wschodniej” – powiedział John Kingman Phillips.

Według Phillipsa władze powinny były zatrzymać Lakena jeszcze przed wyjazdem z kraju i objąć go kanadyjskim prawem jako młodocianego przestępcę. „To jest dokładnie porażka kanadyjskiego systemu wywiadu i policji. Powinni byli zatrzymać go w Kanadzie, skoncentrować się na jego rehabilitacji i reintegracji. Zamiast tego teraz cierpi w więzieniu” – powiedział Phillips.

RCMP odmówiła odpowiedzi na pytania CBC News dotyczące sprawy Lakena Pavana, podobnie jak Public Safety Canada, federalne ministerstwo nadzorujące CSIS.

Jeden z bliskich przyjaciół Lakena powiedział CBC News, iż nastolatek przez miesiące mówił o podróży do Rosji. Twierdził, iż chce uciec od swoich problemów na Vancouver Island i zacząć nowe życie za granicą.

Przyjaciel, którego CBC zgodziło się nie identyfikować ze względu na charakter oskarżeń, powiedział, iż Laken kiedyś zwierzył się, iż nie chce już jechać, ale czuł, iż nie ma wyboru, ponieważ wcześniej przekazał swój paszport i dane wojskowe rzekomej organizacji humanitarnej.

„Powiedział mi, iż w taki czy inny sposób te informacje trafią do władz kanadyjskich i będzie miał przez to kłopoty” – powiedział przyjaciel. „Myślę, iż uważał, iż podjął cholernie złą decyzję, ale był już do niej zobowiązany.”

Keir Giles, starszy analityk w programie Rosja i Eurazja w Chatham House w Londynie, twierdzi, iż FSB Putina od czasu inwazji na Ukrainę szeroko poszukuje nowych agentów. Wszystko to jest częścią działań Moskwy mających na celu nękanie i destabilizację państw NATO.

„Rosja werbuje każdego, kogo może, bo dzięki dostępowi do internetu jest to teraz znacznie tańsze i łatwiejsze” – powiedział Giles. „Koszt czasowy i zasobowy jest minimalny w porównaniu do potencjalnych korzyści.”

Celem nie jest koniecznie zdobycie tajnych informacji ani sabotaż, ale raczej sianie strachu, niepewności i wątpliwości – cel, który można osiągnąć choćby wtedy, gdy szpiedzy zostają schwytani lub sami się przyznają. „Rosja nie przywiązuje wielkiej wagi do ludzi, których rekrutuje. Są jednorazowi” – powiedział.

Rodzina Lakena ma nadzieję, iż nastolatek niedługo wróci do domu, i otrzymała informacje, iż realizowane są ciche negocjacje w sprawie umożliwienia mu odbycia reszty wyroku w Kanadzie.

Global Affairs Canada powiedziało CBC News, iż „prowadzi rozmowy z lokalnymi władzami” w Polsce, ale odmówiło podania dalszych informacji, powołując się na względy prywatności.

Dla Andelaine Nelson rozwiązanie nie może przyjść wystarczająco szybko. „On musi wrócić do domu. Nie powinien siedzieć w polskim więzieniu” – powiedziała. „Sam się przyznał. Nie zrobił tego, czego od niego chcieli. Wiedział, iż to było złe.”