SIRIUS – klucz do transgranicznych dowodów elektronicznych w UE

Zdjęcie: https://www.euractiv.pl/section/bezpieczenstwo-i-obrona/news/sirius-klucz-do-transgranicznych-dowodow-elektronicznych-w-ue/

Projekt SIRIUS, realizowany przez Europol i Eurojust przy wsparciu UE, ułatwia dostęp do dowodów elektronicznych w transgranicznych dochodzeniach kryminalnych. Stał się jednym z filarów europejskiego systemu wymiaru sprawiedliwości.

SIRIUS zaczął funkcjonować w 2017 roku jako wewnętrzny projekt Europolu, którego celem było ułatwienie pozyskiwania dowodów elektronicznych w sprawach o charakterze transgranicznym. Inicjatywa początkowo opierała się na współpracy między Unią Europejską a Stanami Zjednoczonymi, co pozwoliło stworzyć podstawy dla efektywnej wymiany danych z dostawcami usług internetowych. W 2018 roku Komisja Europejska objęła projekt finansowaniem, co umożliwiło jego dynamiczny rozwój, obejmujący wszystkie państwa członkowskie UE.

Kolejnym przełomem było włączenie Eurojustu w 2020 roku jako pełnoprawnego partnera. Dzięki temu projekt zyskał szerszą perspektywę sądową, co zwiększyło jego efektywność w zakresie wspierania wymiaru sprawiedliwości w krajach Unii. Tego samego roku SIRIUS wprowadził nowe, innowacyjne narzędzia edukacyjne, w tym interaktywną grę wideo, która pozwalała użytkownikom symulować procesy zgodnego z prawem wnioskowania o dane.

Główne cele i działania

Od początku swojego istnienia SIRIUS odpowiada na najważniejsze wyzwania związane z transgranicznym dostępem do dowodów elektronicznych. W dzisiejszym środowisku, gdzie ponad połowa wszystkich dochodzeń kryminalnych wymaga dostępu do danych przechowywanych za granicą, projekt dostarcza narzędzia i wytyczne, które umożliwiają sprawne przeprowadzanie tych procedur. Kluczowym elementem działań SIRIUS jest utrzymywanie aktualnego repozytorium danych kontaktowych dla ponad tysiąca dostawców usług, co pozwala na szybkie i efektywne pozyskiwanie informacji w sprawach kryminalnych.

Współpraca z dostawcami usług internetowych to tylko jeden z elementów działania projektu. SIRIUS stworzył również platformę wiedzy i wymiany doświadczeń w ramach Platformy Ekspertów Europolu (EPE), która umożliwia organom ścigania oraz sądowym dostęp do narzędzi i zasobów z dowolnego miejsca na świecie. Dodatkowo rozwinięto sieć punktów kontaktowych SPoC (Single Point of Contact), która wspiera kraje w centralizowaniu wniosków o dane i usprawnia proces ich przekazywania.

Nowe wyzwania w 2025 roku

W styczniu 2025 roku Europol i Eurojust zainaugurowały trzecią fazę projektu SIRIUS. Nowy etap działania to odpowiedź na zmieniające się ramy prawne, wynikające zarówno z wprowadzania ogólnounijnych przepisów, jak i międzynarodowych umów, takich jak Drugi Protokół Dodatkowy do Konwencji budapeszteńskiej czy projekt Konwencji ONZ o cyberprzestępczości. Celem tej fazy jest przygotowanie organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości do efektywnego korzystania z nowych instrumentów prawnych oraz rozwój współpracy z kluczowymi partnerami poza UE.

SIRIUS w trzeciej fazie koncentruje się na dostarczaniu narzędzi dostosowanych do dynamicznie zmieniających się potrzeb w dochodzeniach kryminalnych. Planowane działania obejmują rozwój technologii wspierających analizę dowodów elektronicznych, organizację szkoleń i wydarzeń podnoszących kwalifikacje funkcjonariuszy oraz wzmocnienie współpracy z państwami trzecimi, które odgrywają istotną rolę w zwalczaniu przestępczości transgranicznej.

Rosnące znaczenie dowodów elektronicznych w sprawach dotyczących przestępczości zorganizowanej i terroryzmu wymaga ścisłej współpracy międzynarodowej. Projekt SIRIUS już teraz wspiera społeczność użytkowników z ponad 50 krajów, w tym wszystkich państw członkowskich UE, i współpracuje z ponad 220 dostawcami usług. Nowe działania w 2025 roku mają jeszcze bardziej rozszerzyć ten zasięg, szczególnie w kontekście wprowadzania unijnych ram legislacyjnych dotyczących dowodów elektronicznych.

W trzeciej fazie szczególny nacisk kładzie się na rozwój zdolności operacyjnych i dostosowywanie strategii działania do zmian technologicznych i legislacyjnych. SIRIUS przewiduje również znaczące rozszerzenie geograficznego zakresu współpracy, uwzględniając partnerów spoza Unii Europejskiej, co ma najważniejsze znaczenie w kontekście nowych wyzwań związanych z cyberprzestępczością.

Kluczowe funkcje i narzędzia wspierające

Projekt SIRIUS dostarcza szerokiego wachlarza produktów i usług, które pomagają organom ścigania oraz sądowniczym w radzeniu sobie z wyzwaniami związanymi z transgranicznym dostępem do danych elektronicznych. Wśród nich wyróżniają się:

1. Ujednolicone wytyczne dla współpracy z dostawcami usług (SP) – stanowią podstawowe narzędzie dla organów ścigania, umożliwiające sprawne żądanie danych od takich podmiotów, jak firmy technologiczne czy operatorzy mediów społecznościowych.
2. Platforma Ekspertów Europolu (EPE) – umożliwia dostęp do zasobów projektu, w tym danych kontaktowych ponad 1000 dostawców usług, co przyspiesza procedury dochodzeniowe.
3. Gra edukacyjna SIRIUS v.2 – stworzona we współpracy z CENTRIC, stanowi interaktywną symulację procesu pozyskiwania dowodów zgodnie z przepisami prawa, pomagając w szkoleniu funkcjonariuszy w angażujący sposób.

Rozwój społeczności i współpracy

Od początku swojej działalności SIRIUS konsekwentnie rozwija społeczność użytkowników i partnerów. Dziś projekt wspiera ponad 8 500 przedstawicieli organów ścigania i sądownictwa z 50 krajów, w tym wszystkich państw członkowskich UE oraz coraz większej liczby państw spoza Unii. W ramach współpracy projekt promuje najlepsze praktyki oraz rozwój sieci SPoC, obejmującej w tej chwili 36 agencji z 25 krajów.

Sieć SPoC umożliwia centralizację wniosków o dane, co nie tylko usprawnia procesy, ale także buduje zaufanie między organami ścigania a dostawcami usług. Dzięki temu znacząco poprawiono jakość i skuteczność wniosków, jednocześnie minimalizując liczbę odrzuceń.

Przełomowe osiągnięcia i dane liczbowe

W ciągu sześciu lat działalności SIRIUS osiągnął imponujące wyniki, które podkreślają jego znaczenie w transgranicznych dochodzeniach kryminalnych. Oto najważniejsze liczby:

• Ponad 8 000 członków społeczności i 220 współpracujących dostawców usług,
• 48 aktywnie wspieranych śledztw,
• 2300 przeszkolonych przedstawicieli organów ścigania i sądownictwa,
• 74 opracowane wytyczne oraz 52 narzędzia śledcze,
• 5 corocznych raportów, dostarczających szczegółowe informacje na temat dostępu do dowodów elektronicznych.

Znaczenie projektu

SIRIUS, jako projekt będący wspólną inicjatywą Europolu i Eurojustu, nie tylko wyznacza standardy w zakresie transgranicznego dostępu do dowodów elektronicznych, ale także odgrywa kluczową rolę w walce z przestępczością w erze cyfrowej. Dzięki innowacyjnym narzędziom, zaawansowanym szkoleniom oraz ścisłej współpracy międzynarodowej projekt pozostaje nieocenionym wsparciem dla organów ścigania i sądownictwa w UE.