Oszustwo „Wangiri” atakuje! Jeden telefon i rachunek rośnie

Nieodebrane połączenie z nieznanego, zagranicznego numeru może być początkiem poważnych kłopotów finansowych. W ostatnich tygodniach Polska doświadcza bezprecedensowego wzrostu liczby ataków typu wangiri, wyrafinowanego oszustwa telefonicznego, które może kosztować nieświadome ofiary choćby kilkaset złotych za kilkuminutową rozmowę. Eksperci ds. cyberbezpieczeństwa biją na alarm, ostrzegając, iż skala procederu rośnie lawinowo, a przestępcy stosują coraz bardziej zaawansowane metody maskowania swoich działań.

Fot. Obraz zaprojektowany przez Warszawa w Pigułce wygenerowany w DALL·E 3.

Termin wangiri pochodzi z języka japońskiego i oznacza dosłownie „dzwoń i rozłącz”. Nazwa idealnie oddaje mechanizm działania oszustwa, które w swojej prostocie okazuje się zatrważająco skuteczne. Schemat ataku rozpoczyna się od krótkiego, najczęściej jednodzwonkowego połączenia przychodzącego z zagranicznego numeru. Czas trwania dzwonka jest celowo tak krótki, by odbiorca nie zdążył odebrać telefonu, ale wystarczająco długi, by zauważył nieodebrane połączenie. Właśnie ta niedokończona komunikacja budzi naturalną ciekawość lub niepokój, prowokując do wykonania połączenia zwrotnego.

Nieświadomy zagrożenia odbiorca, oddzwaniając na zagraniczny numer, wpada w sprytnie zastawioną pułapkę. Okazuje się bowiem, iż numery wykorzystywane przez przestępców to tak zwane numery premium o podwyższonej płatności, często zarejestrowane w egzotycznych krajach, gdzie regulacje telekomunikacyjne są znacznie mniej restrykcyjne niż w Unii Europejskiej. Koszt takiego połączenia może wynosić choćby kilkanaście złotych za minutę, a pieniądze trafiają bezpośrednio na konta oszustów, którzy współpracują z lokalnymi operatorami telekomunikacyjnymi.

Szczególnie podstępnym elementem oszustwa wangiri jest manipulacja, jakiej dopuszczają się przestępcy po odebraniu naszego połączenia zwrotnego. W typowym schemacie ataku, po oddzwonieniu na podejrzany numer, rozmowa jest automatycznie odbierana przez system komputerowy, podczas gdy dzwoniący przez cały czas słyszy sygnał oczekiwania, sugerujący, iż połączenie jeszcze nie zostało nawiązane. W rzeczywistości licznik opłat już się uruchomił, a każda sekunda oczekiwania generuje kolejne koszty. Niektóre bardziej zaawansowane systemy oszustw odtwarzają choćby dźwięki imitujące próby nawiązania połączenia, by jeszcze skuteczniej wprowadzić ofiarę w błąd.

Analiza danych z ostatnich miesięcy pozwala zidentyfikować kraje, z których najczęściej pochodzą ataki wangiri. Szczególnie aktywni są oszuści wykorzystujący numery z kierunkowymi Mołdawii (+373), gdzie słabsze regulacje prawne ułatwiają prowadzenie tego typu działalności. Podobnie niepokojąco często pojawiają się połączenia z numerami kierunkowymi Włoch (+39), Mali (+223), Afganistanu (+93), Białorusi (+375) i Azerbejdżanu (+994). Ta lista nie jest jednak kompletna ani stała – przestępcy stale zmieniają wykorzystywane numery i lokalizacje, dostosowując się do działań podejmowanych przez operatorów telekomunikacyjnych.

Skala problemu jest trudna do precyzyjnego określenia, ponieważ wiele osób nie zgłasza takich przypadków, a część ofiar może choćby nie zdawać sobie sprawy, iż padła ofiarą oszustwa, dopóki nie otrzyma rachunku telefonicznego. Według szacunków ekspertów z CERT Polska (Computer Emergency Response Team), tylko w ciągu ostatniego kwartału 2024 roku odnotowano ponad 500 tysięcy podejrzanych połączeń noszących znamiona ataków wangiri. Rzeczywista liczba może być jednak znacznie wyższa.

Profil typowych ofiar oszustwa jest zaskakująco szeroki. Początkowo przestępcy celowali głównie w osoby starsze, które z mniejszym prawdopodobieństwem były świadome tego rodzaju zagrożeń. w tej chwili jednak ataki są prowadzone masowo i indyskryminacyjnie, dotykając użytkowników telefonów w każdym wieku i o różnym poziomie wiedzy technologicznej. Szczególnie narażone są osoby prowadzące działalność gospodarczą lub pracujące w międzynarodowym środowisku, które z racji swoich zawodowych obowiązków otrzymują połączenia z zagranicznych numerów i mogą być mniej podejrzliwe wobec nieznanych międzynarodowych numerów.

Rosnącym trendem jest też kierowanie ataków na firmowe centrale telefoniczne, które często są skonfigurowane do automatycznego oddzwaniania na nieodebrane połączenia. W takim przypadku straty mogą być znacznie większe, gdyż systemy automatyczne nie rozpoznają oszustwa i mogą prowadzić długie, kosztowne połączenia.

Jak skutecznie chronić się przed oszustwem wangiri? Podstawową zasadą bezpieczeństwa jest zachowanie czujności wobec nieznanych numerów, szczególnie tych z zagranicznymi kierunkowymi. W przypadku otrzymania krótkiego połączenia z nieznanego zagranicznego numeru, najlepszą strategią jest powstrzymanie się od oddzwaniania. jeżeli połączenie jest rzeczywiście ważne, nadawca najprawdopodobniej spróbuje się skontaktować ponownie, zostawi wiadomość głosową lub wyśle SMS-a z informacją o celu połączenia.

Warto również korzystać z aplikacji mobilnych służących do identyfikacji i blokowania podejrzanych numerów telefonu. Programy takie jak Truecaller czy mobilne aplikacje operatorów telekomunikacyjnych często posiadają aktualizowane bazy danych złośliwych numerów i mogą ostrzegać przed potencjalnymi zagrożeniami. Dodatkowym zabezpieczeniem może być aktywacja usługi blokady połączeń premium lub międzynarodowych, oferowanej przez większość operatorów sieci komórkowych.

Dla osób, które z powodów zawodowych muszą odbierać połączenia z zagranicznych numerów, eksperci zalecają korzystanie z wyszukiwarek internetowych w celu weryfikacji podejrzanych numerów przed oddzwonieniem. W sieci istnieją specjalne fora i bazy danych, gdzie użytkownicy zgłaszają numery wykorzystywane w oszustwach wangiri, co może pomóc w identyfikacji potencjalnych zagrożeń.

Co zrobić, jeżeli już padliśmy ofiarą oszustwa? Pierwszym krokiem powinno być natychmiastowe przerwanie połączenia i kontakt z operatorem sieci komórkowej w celu zgłoszenia incydentu. Niektórzy operatorzy, w ramach dobrej praktyki biznesowej, mogą anulować część lub całość opłat naliczonych w wyniku oszustwa, szczególnie jeżeli jest to pierwszy taki przypadek. Warto również złożyć oficjalne zgłoszenie na policji, co zwiększa szanse na identyfikację i pociągnięcie sprawców do odpowiedzialności.

Wangiri to nie jedyny rodzaj oszustwa telefonicznego, przed którym muszą się chronić użytkownicy telefonów komórkowych. Eksperci obserwują również wzrost liczby ataków typu spoofing, polegających na podszywaniu się pod legalne numery telefonów, na przykład banków czy instytucji państwowych. W takich przypadkach przestępcy manipulują wyświetlanym numerem telefonu, by wzbudzić zaufanie odbiorcy, a następnie próbują wyłudzić poufne dane lub nakłonić ofiarę do wykonania określonych działań, takich jak przekazanie pieniędzy czy zainstalowanie złośliwego oprogramowania.

Wzrost liczby oszustw telefonicznych jest częściowo związany z rozwojem technologii, które ułatwiają przestępcom prowadzenie takich działań przy jednoczesnym zmniejszeniu ryzyka identyfikacji. Cyfrowe centrale telefoniczne, usługi Voice over IP (VoIP) oraz możliwość łatwego maskowania rzeczywistego numeru telefonu sprawiają, iż bariery wejścia do tego procederu są stosunkowo niskie, a potencjalne zyski wysokie.

Odpowiedzią na rosnącą skalę problemu są działania podejmowane przez operatorów telekomunikacyjnych oraz organy regulacyjne. Urząd Komunikacji Elektronicznej we współpracy z CERT Polska prowadzi intensywne działania mające na celu identyfikację i blokowanie numerów wykorzystywanych w oszustwach. Operatorzy wdrażają również zaawansowane systemy monitorowania ruchu telefonicznego, które mogą identyfikować podejrzane wzorce połączeń i blokować je, zanim dotrą do potencjalnych ofiar.

Warto jednak pamiętać, iż technologia i regulacje prawne zawsze będą o krok za przestępcami, którzy nieustannie dostosowują swoje metody działania. Dlatego najskuteczniejszą ochroną pozostaje świadomość zagrożenia i osobista czujność każdego użytkownika telefonu. Edukacja społeczeństwa w zakresie rozpoznawania i unikania potencjalnych oszustw telefonicznych jest kluczowym elementem strategii obrony przed tego typu zagrożeniami.

Wangiri, choć może wydawać się stosunkowo prostym oszustwem, pozostaje skutecznym narzędziem w arsenale cyberprzestępców właśnie ze względu na swoją pozorną banalność. Naturalna ciekawość i odruch oddzwaniania na nieodebrane połączenia są głęboko zakorzenione w naszych nawykach korzystania z telefonów, co świadomie wykorzystują przestępcy. Dopóki będą znajdować ofiary gotowe oddzwonić na nieznany zagraniczny numer, dopóty ten proceder będzie kontynuowany.

Eksperci przewidują, iż w nadchodzących miesiącach skala ataków wangiri może jeszcze wzrosnąć, zwłaszcza w okresach świątecznych i wakacyjnych, gdy nasza czujność jest naturalnie obniżona. Dlatego tak ważne jest, by informacje o tego typu zagrożeniach docierały do jak najszerszego grona odbiorców, w tym szczególnie do osób starszych, które mogą być mniej świadome cyfrowych zagrożeń.

Pamięć o prostej zasadzie – nie oddzwaniaj na nieznane zagraniczne numery – może uchronić nas przed nieprzyjemnymi niespodziankami na rachunku telefonicznym i przyczynić się do ograniczenia skali tego procederu. W świecie, gdzie technologia coraz bardziej przenika nasze codzienne życie, świadomość zagrożeń i umiejętność krytycznej oceny sytuacji stają się kluczowymi elementami naszego cyfrowego bezpieczeństwa.