„Odczarować” Niebieską Kartę. Ofiary boją się nie tylko sprawcy, ale i ujawnienia przemocy

Wciąż statystyki dotyczące przemocy domowej w Polsce są tragiczne. Pomimo iż dom powinien być miejscem bezpiecznym i kojarzonym z ciepłem oraz miłością, niestety coraz częściej staje się on areną lęku i cierpienia. Agresja fizyczna i psychiczna w rodzinnych murach staje się coraz bardziej powszechna, co wymaga skutecznych środków zaradczych. Czym tak naprawdę jest Niebieska Karta i dlaczego jest tak istotna? Aby lepiej zrozumieć działanie Niebieskiej Karty i jej rolę w walce z przemocą domową, rozmawiamy z Agnieszką Światłoń, doświadczoną adwokatką z Krakowskiej Izby Adwokackiej.

Ohme.pl: Skala przemocy domowej w Polsce jest przerażająco duża. Czym jest Niebieska Karta i jakie kroki można podjąć, aby ofiary przemocy domowej miały większą świadomość jej istnienia i możliwości skorzystania z niej?

Adwokatka Agnieszka Światłoń: Procedura Niebieskie Karty jest uregulowana w Ustawie o przeciwdziałaniu przemocy domowej oraz w Rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie procedury Niebieskiej Karty oraz wzorów formularzy Niebieska Karta z 2023 roku. Umożliwia ona interwencje i podjęcie działań w przypadku uzasadnionego podejrzenia stosowania przemocy domowej, mając na celu skuteczną pomoc osobom doświadczającym przemocy.

Aby zwiększyć świadomość społeczną na temat Niebieskich Kart i możliwości ich wykorzystania, warto podjąć kilka kroków. Przede wszystkim państwo powinno zainwestować w kampanie społeczne, angażując zarówno media masowe, jak i społecznościowe. Włączenie tematu przemocy domowej oraz procedury Niebieskich Kart do programów nauczania w szkołach i na uczelniach również byłoby korzystne. Niezbędne są także szkolenia dla nauczycieli, pracowników socjalnych, policjantów, lekarzy oraz innych profesjonalistów w zakresie rozpoznawania przemocy domowej i stosowania procedury Niebieskich Kart.

Dodatkowo, skuteczne mogą być plakaty, które przyciągają uwagę, a także przekonujące badania i raporty, które dostarczają statystyk i danych, pozostających w pamięci odbiorców. Takie działania mogą znacząco przyczynić się do zwiększenia świadomości społecznej na temat przemocy domowej i dostępnych form pomocy.

Ohme.pl: Jakie emocje najczęściej towarzyszą ofiarom przemocy domowej, które zgłaszają się po Niebieską Kartę?

Adwokatka Agnieszka Światłoń: Przypadki przemocy domowej są bardzo indywidualne, a towarzyszące im emocje niezwykle zróżnicowane. Na podstawie mojej praktyki mogę stwierdzić, iż takie osoby często odczuwają strach – zarówno przed sprawcą, jak i przed nieznanym, przed tym, co przyniesie nowa rzeczywistość i jakie będą konsekwencje wszczęcia procedury Niebieskiej Karty. Pojawia się również niepewność, ulga, nadzieja, ale najczęstszą emocją towarzyszącą tym osobom jest wstyd. Ofiary przemocy domowej wstydzą się, iż doświadczyły przemocy, i obawiają się ujawnienia tego faktu oraz reakcji ich otoczenia.

Ohme.pl: Czy są momenty, w których wątpliwości ofiar dotyczące złożenia Niebieskiej Karty są szczególnie trudne do przezwyciężenia? Jak można im w tym pomóc?

Adwokatka Agnieszka Światłoń: Procedura Niebieskiej Karty jest „automatyczna”, co oznacza, iż nie wymaga zgody osoby doświadczającej przemocy domowej na jej uruchomienie. Niemniej jednak, osoby te mogą bać się ujawnienia przemocy. Obawiają się także eskalacji przemocy ze strony sprawcy, braku wsparcia ze strony otoczenia, nieskuteczności systemu, zależności ekonomicznej od sprawcy, bezpieczeństwa swoich dzieci oraz własnej umiejętności samodzielnego funkcjonowania. Te bariery trzeba przezwyciężyć.

Kluczowe jest zapewnienie takim osobom wsparcia emocjonalnego, którego mogą dostarczyć terapie i grupy wsparcia. Możemy pomóc udostępniając informacje na temat funkcjonowania procedury „Niebieskie Karty”. Taką pomoc może stanowić także udzielenie bezpiecznego schronienia, pomoc prawna i finansowa. Niezwykle ważne jest również wsparcie instytucji, zwłaszcza policji i pracowników socjalnych.

Ohme.pl: Czy Niebieska Karta jest rzeczywiście skutecznym narzędziem w walce z przemocą domową? Jakie są jej największe zalety oraz ograniczenia w praktyce?

Adwokatka Agnieszka Światłoń: Procedura „Niebieskiej Karty” obejmuje działania interwencyjne mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa osobie doznającej przemocy domowej. Jej skuteczność zależy od wielu czynników, między innymi od nastawienia osoby doznającej przemocy, nastawienie sprawcy oraz kwalifikacji pracowników socjalnych i policjantów.

Największą zaletą Niebieskich Kart jest szybkość interwencji. Procedura ta umożliwia naprawdę szybką reakcję instytucji, policji, ośrodków pomocy społecznej i centrów usług społecznych. Przykładowo, policja ma prawo wydać wobec osoby stosującej przemoc domową, która stwarza ryzyko zagrożenia życia lub zdrowia osoby doznającej tej przemocy, nakaz natychmiastowego opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia i zakaz zbliżania się do wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia. Natomiast, o ile chodzi o ograniczenia, to procedura ta nie daje żadnej gwarancji bezpieczeństwa osobie doznającej przemocy.

Proces interwencji rozpoczyna się różnie, w zależności od sytuacji. jeżeli dochodzi do zdarzenia przemocowego, interwencję wszczyna policja. W przypadku braku interwencji policyjnej, osoba doznająca przemocy może zgłosić się np. do centrum usług społecznych lub ośrodka pomocy społecznej. Wówczas zakładana jest Niebieska Karta, czyli formularz, na podstawie którego rozpoczyna się postępowanie.

Pracownicy diagnozują sytuację, informują ofiarę o dostępnych możliwościach i konsekwencjach prawnych oraz rozmawiają ze sprawcą, namawiając go do zmiany zachowania. Mogą również złożyć zawiadomienie o znęcaniu się, co prowadzi do różnych konsekwencji prawnych.

Osoba wszczynająca procedurę analizuje każdy przypadek, opracowuje plan pomocy, informuje o programach wspierających, w tym terapeutycznych. Możliwe jest także zapewnienie bezpiecznego schronienia. choćby po zakończeniu procedury Niebieskiej Karty, pracownicy przez cały czas monitorują sytuację w danej rodzinie, aby zapewnić ciągłe wsparcie i bezpieczeństwo.

Ohme.pl: Co jeszcze Niebieska Karta faktycznie daje ofierze przemocy a co „zabiera” domowemu katowi?

Adwokatka Agnieszka Światłoń: Niebieskie Karty są źródłem dowodowym w sprawach karnych i rodzinnych. Dzięki tej procedurze osoba doznająca przemocy uzyskuje dostęp do wsparcia i usług pomocowych, takich jak wsparcie psychologiczne, poradnictwo prawne i pomoc socjalna. Niebieska Karta daje również nadzieję na zmianę i lepsze życie, stanowiąc pierwszy krok ku wolności od przemocy.

Osoba stosująca przemoc domową musi liczyć się z konsekwencjami prawnymi, takimi jak nakaz opuszczenia wspólnie zajmowanej nieruchomości oraz zakaz zbliżania się do niej i jej otoczenia. Ponadto, może być objęta postępowaniem karnym, np. z artykułu 207 Kodeksu karnego, dotyczącym znęcania się nad konkretną osobą lub rodziną. Konsekwencje mogą również obejmować sprawy związane z prawem rodzinnym, takie jak ograniczenie władzy rodzicielskiej czy kontaktów z dziećmi. Często pojawiają się także sprawy rozwodowe oraz konsekwencje wynikające z ustawy o przeciwdziałaniu przemocy domowej, gdzie choćby właściciel domu może zostać usunięty z nieruchomości bez terminu.

Sprawca przemocy powinien również zdawać sobie sprawę, iż ujawnienie jego czynów może negatywnie wpłynąć na jego wizerunek, reputację i ocenę przez otoczenie.

Ohme.pl: Jakie są najczęstsze obawy ofiar przemocy domowej związane z reakcją ich oprawcy po złożeniu Niebieskiej Karty?

Adwokatka Agnieszka Światłoń: Najczęstsze obawy obejmują eskalację przemocy fizycznej, psychicznej, a choćby seksualnej. Istnieje również strach przed zemstą, wzrostem kontroli i manipulacji ze strony sprawcy. Kobiety często obawiają się utraty wsparcia finansowego oraz wpływu przemocy na dzieci, w tym ich manipulacji przez sprawcę.

Ohme.pl: Czy zdarzają się sytuacje, w których ofiary przemocy domowej wycofują się z procesu uzyskania Niebieskiej Karty? Jakie są tego najczęstsze przyczyny?

Adwokatka Agnieszka Światłoń: Rzeczywiście zdarzają się przypadki, w których osoby doznające przemocy chcą wycofać się z procedury Niebieskiej Karty. Choć jest to procedura „automatyczna”, czasami pracownicy cofają ją, mimo iż nie powinni. Najczęściej jest to związane z przerażeniem co do konsekwencji, ponieważ osoby zakładające Niebieską Kartę nie zawsze zdają sobie sprawę, jakie mogą być tego skutki. Często jest to także związane z obietnicą poprawy ze strony sprawcy. Silnym motywatorem jest również chęć zapewnienia dzieciom pełnej rodziny i stabilności.

Ohme.pl: Czy do uzyskania Niebieskiej Karty konieczna jest fizyczna przemoc?

Adwokatka Agnieszka Światłoń: W naszym społeczeństwie często panuje przekonanie, iż przemoc istnieje tylko wtedy, gdy jest to przemoc fizyczna. Jednak przemoc psychiczna jest również formą przemocy, obejmującą takie zachowania jak ośmieszanie, poniżanie i krytykowanie. Przemoc ekonomiczna, o której zaczęto mówić dopiero niedawno, także jest uznawana za formę przemocy i może stanowić podstawę do wszczęcia procedury Niebieskich Kart.

Ohme.pl: Jakie zmiany emocjonalne najczęściej zachodzą u ofiar przemocy domowej po uzyskaniu Niebieskiej Karty i jakie są psychologiczne korzyści jej posiadania w dłuższej perspektywie?

Adwokatka Agnieszka Światłoń: Proces korzystania z procedury Niebieskich Kart jest dla wielu kobiet źródłem ulgi i nabrania wiary we własne możliwości, co prowadzi do zwiększenia poczucia własnej wartości. Jednakże, często towarzyszy temu również strach, niepewność i lęk przed zmianą, szczególnie związaną z przeprowadzką, kwestiami finansowymi oraz zmianą sytuacji życiowej. W dłuższej perspektywie, procedura ta może przyczynić się do odzyskania kontroli nad własnym życiem oraz poczucia niezależności, co prowadzi do redukcji lęku, strachu i stresu.

Osoby korzystające z Niebieskiej Karty zyskują również świadomość prawną, co jest istotne dla ich dalszego funkcjonowania. Jednak największą wartością tego procesu jest odzyskanie własnego „ja”, tożsamości i godności.

Ohme.pl: Co jeszcze możemy zrobić, poza Niebieską Kartą, aby powstrzymać narastającą skalę przemocy w Polsce?

Adwokatka Agnieszka Światłoń: Najważniejsze są kampanie społeczne, które mogą pomóc w szerzeniu świadomości na temat przemocy, w tym również edukacja. Programy edukacyjne w szkołach i na uczelniach, oraz szkolenia dla pracowników są tu niezwykle pomocne. Wiele osób nie zdaje sobie sprawy, iż choćby wyzywanie, ośmieszanie czy poniżanie to formy przemocy. Dlatego ważne jest edukowanie i budzenie świadomości społecznej na ten temat.