Tak działają cyberprzestępcy. Wystarczy chwila, by konto było puste

Polska stoi w obliczu bezprecedensowego wzrostu cyberzagrożeń, które atakują obywateli poprzez skrzynki mailowe i telefony komórkowe. Najnowsze dane CERT Polska przedstawiają alarmujący obraz – w 2024 roku zidentyfikowano ponad 40 tysięcy ataków phishingowych, stanowiących niemal 40% wszystkich zgłoszonych incydentów bezpieczeństwa. Ten dramatyczny wzrost przestępczości elektronicznej skłonił państwowe instytucje do podjęcia zdecydowanych kroków ochronnych, w tym blokady 1,4 miliona podejrzanych wiadomości oraz wprowadzenia nowych regulacji prawnych.

Fot. Warszawa w Pigułce

Ekspansja cyfrowa przyniosła ze sobą nowe formy przestępczości, które ewoluują szybciej niż świadomość przeciętnego użytkownika internetu. Phishing, czyli metoda wyłudzania poufnych informacji poprzez podszywanie się pod zaufane podmioty, stał się prawdziwą plagą polskiej cyberprzestrzeni. Przestępcy doskonalą swoje techniki, tworząc coraz bardziej wiarygodne imitacje wiadomości od banków, firm kurierskich, urzędów czy popularnych serwisów internetowych. Równolegle rozwija się zjawisko smishingu – analogicznej metody oszustwa realizowanej dzięki wiadomości SMS, które stanowią jeszcze większe zagrożenie ze względu na powszechne przekonanie o bezpieczeństwie komunikacji tekstowej.

CERT Polska, działający w strukturach Naukowej i Akademickiej Sieci Komputerowej (NASK), odnotował w 2024 roku dokładnie 40 120 przypadków phishingu. Ta liczba jest tym bardziej niepokojąca, iż stanowi niemal 40% wszystkich incydentów zgłoszonych do agencji w tym okresie. Eksperci podkreślają, iż rzeczywista skala problemu może być znacznie większa, ponieważ wiele ataków pozostaje niezgłoszonych – ofiary często nie zdają sobie sprawy, iż padły celem przestępców, lub z różnych powodów nie decydują się na kontakt z odpowiednimi służbami.

Mechanizm działania cyberprzestępców jest stale udoskonalany, ale jego podstawy pozostają niezmienne. Phishing rozpoczyna się od stworzenia przekonującej wiadomości, która ma nakłonić odbiorcę do określonego działania – najczęściej kliknięcia w link lub pobrania załącznika. Wiadomości te są często sprytnie zaprojektowane, zawierają logotypy firm, profesjonalny język i odwołują się do emocji takich jak strach (np. informacja o rzekomym zablokowaniu konta bankowego) lub chciwość (obietnica nagrody czy rabatu). Po kliknięciu w link ofiara jest przekierowywana na fałszywą stronę łudząco podobną do oryginalnej, gdzie wprowadza swoje dane logowania, numery kart płatniczych czy inne wrażliwe informacje.

Smishing działa na podobnej zasadzie, ale wykorzystuje wiadomości SMS. Ta metoda może być jeszcze bardziej skuteczna, ponieważ ludzie są przyzwyczajeni do otrzymywania krótkich, oficjalnych komunikatów od firm poprzez SMS i często reagują na nie natychmiast, bez należytej ostrożności. Dodatkowo, na małym ekranie telefonu trudniej jest zauważyć subtelne oznaki oszustwa, takie jak błędy w adresie URL czy nieprofesjonalny wygląd strony.

W odpowiedzi na rosnące zagrożenie, polska administracja podejmuje zdecydowane kroki. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) wprowadził nowe regulacje mające na celu wzmocnienie ochrony przed nadużyciami w komunikacji elektronicznej. Znowelizowana ustawa o zwalczaniu nadużyć w komunikacji elektronicznej nakłada większą odpowiedzialność na podmioty uczestniczące w łańcuchu komunikacji cyfrowej i przewiduje surowe kary finansowe dla osób i organizacji dopuszczających się nielegalnych praktyk.

Równolegle do działań legislacyjnych, CERT Polska intensyfikuje swoje wysiłki operacyjne. W 2024 roku organizacji tej udało się zablokować imponującą liczbę 1 475 366 podejrzanych wiadomości SMS, które mogły prowadzić do oszustw finansowych lub kradzieży danych. Ta liczba pokazuje, jak ogromna jest skala zjawiska i jak istotne są skuteczne mechanizmy ochronne.

Cyberataki nie tylko narażają obywateli na straty finansowe, ale mają również szerszy wpływ na gospodarkę i społeczeństwo. Każdy udany atak podważa zaufanie do cyfrowych usług i może zniechęcać ludzi do korzystania z nowoczesnych rozwiązań, takich jak bankowość elektroniczna czy e-administracja. Ponadto, przestępczość internetowa generuje znaczące koszty – zarówno bezpośrednie, związane z utratą środków przez ofiary, jak i pośrednie, wynikające z konieczności inwestowania w coraz bardziej zaawansowane systemy zabezpieczeń.

Eksperci z dziedziny cyberbezpieczeństwa podkreślają, iż choć techniczne rozwiązania ochronne są niezbędne, to równie ważna jest edukacja użytkowników. choćby najlepszy system zabezpieczeń może zostać przełamany, jeżeli użytkownik dobrowolnie udostępni swoje dane w reakcji na przekonujący atak socjotechniczny. Dlatego tak istotne jest, aby każdy internauta znał podstawowe zasady bezpiecznego korzystania z sieci.

Do tych zasad należy przede wszystkim zachowanie czujności wobec nieoczekiwanych wiadomości, zwłaszcza tych wzbudzających poczucie pilności lub zawierających prośby o dane osobowe. Należy zawsze sprawdzać dokładny adres nadawcy wiadomości e-mail oraz adres strony internetowej, na którą prowadzi link. Warto również korzystać z systemu antywirusowego i regularnie aktualizować systemy operacyjne oraz aplikacje, aby eliminować znane luki w zabezpieczeniach.

W ramach krajowej strategii cyberbezpieczeństwa, CERT Polska uruchomił również nową usługę w aplikacji mObywatel, która umożliwia otrzymywanie powiadomień o aktualnych zagrożeniach. Jest to innowacyjne rozwiązanie, które w czasie rzeczywistym informuje obywateli o pojawiających się atakach i schematach oszustw. Aby skorzystać z tej funkcji, wystarczy w aplikacji przejść do sekcji ustawień i aktywować opcję powiadomień w zakładce „Bezpiecznie w sieci”.

Koordynator ds. bezpieczeństwa cyfrowego w NASK podkreśla: „Nasza aplikacja to nie tylko wygodne narzędzie do przechowywania dokumentów, ale także aktywny element systemu bezpieczeństwa narodowego. Dzięki alertom użytkownicy mogą być na bieżąco informowani o nowych typach zagrożeń, co znacząco zmniejsza ryzyko stania się ofiarą oszustwa. W cyberbezpieczeństwie czas reakcji ma najważniejsze znaczenie – im szybciej poinformujemy obywateli o nowym schemacie ataku, tym mniejsza szansa, iż cyberprzestępcy odniosą sukces.”

Przypadki udanych ataków phishingowych pokazują, jak kosztowne mogą być takie incydenty dla ofiar. W jednym z głośnych przypadków z początku roku, mieszkaniec Warszawy stracił 6 tysięcy złotych po kliknięciu w link otrzymany w wiadomości podszywającej się pod popularne serwis ogłoszeniowy. Z kolei w województwie zachodniopomorskim odnotowano serię ataków skierowanych przeciwko seniorom, gdzie oszustka telefonicznie instruowała ofiary, co mają robić na swoich urządzeniach, uzyskując w ten sposób dostęp do ich bankowości elektronicznej.

Istotnym elementem walki z cyberprzestępczością jest również zgłaszanie podejrzanych incydentów do odpowiednich instytucji. Każde zgłoszenie przyczynia się do lepszego rozpoznania aktualnych trendów i metod działania przestępców, co pozwala na skuteczniejsze przeciwdziałanie. Podejrzane wiadomości SMS można przesyłać na specjalny numer 8080, natomiast wiadomości e-mail warto przekazywać do CERT Polska poprzez formularz dostępny na stronie incydent.cert.pl.

Technologiczni giganci również włączają się w walkę z phishingiem i smishingiem. Firmy takie jak Google, Microsoft czy Apple stale udoskonalają swoje filtry antyspamowe i mechanizmy wykrywania oszustw. Operatorzy telefonii komórkowej wdrażają rozwiązania pozwalające na blokowanie masowych wysyłek podejrzanych SMS-ów, a banki inwestują w zaawansowane systemy weryfikacji tożsamości klientów.

Dynamika cyberzagrożeń w Polsce wpisuje się w szerszy, globalny trend. Według międzynarodowych raportów, ataki phishingowe wzrosły w ostatnim roku o ponad 30% na całym świecie, a Polska znajduje się w czołówce państw najbardziej narażonych na tego typu zagrożenia w Europie Środkowo-Wschodniej. Eksperci wskazują, iż może to być związane zarówno z rosnącą cyfryzacją społeczeństwa, jak i z wciąż niewystarczającą świadomością zagrożeń wśród starszych użytkowników internetu.

Specjaliści prognozują, iż w nadchodzących latach zagrożenie phishingiem i innymi formami cyberprzestępczości będzie przez cały czas rosło. Rozwój sztucznej inteligencji umożliwia tworzenie coraz bardziej przekonujących fałszywych wiadomości, personalizowanych pod konkretnego odbiorcę. Jednocześnie rośnie jednak świadomość problemu i doskonalone są narzędzia ochronne, co daje nadzieję na skuteczniejsze przeciwdziałanie tym zagrożeniom w przyszłości.

Warto pamiętać, iż cyberbezpieczeństwo to odpowiedzialność zbiorowa – każdy użytkownik internetu poprzez swoje świadome działania przyczynia się do budowania bezpieczniejszej przestrzeni cyfrowej. Regularne informowanie się o aktualnych zagrożeniach, korzystanie z dostępnych narzędzi ochronnych oraz zgłaszanie podejrzanych incydentów to podstawowe kroki, które każdy może podjąć, aby chronić siebie i innych przed cyberatakami.

W erze, gdy coraz więcej aspektów naszego życia przenosi się do świata cyfrowego, umiejętność rozpoznawania i odpowiedniego reagowania na zagrożenia staje się kluczową kompetencją. Instytucje państwowe, przedsiębiorstwa prywatne i każdy indywidualny użytkownik muszą współpracować, aby tworzyć bezpieczne środowisko cyfrowe. Tylko takie skoordynowane działania mogą skutecznie przeciwstawić się rosnącej fali cyberprzestępczości.