Specjaliści biją na alarm: czas zabezpieczyć oszczędności w gotówce

Europejskie instytucje finansowe po raz pierwszy w historii współczesnej bankowości wydały bezprecedensowe zalecenie skierowane bezpośrednio do swoich klientów, które jeszcze kilka lat temu wydawałoby się całkowicie niezrozumiałe. Kierownictwo największych banków kontynentu oficjalnie rekomenduje obywatelom tworzenie rezerw gotówkowych przechowywanych poza systemem bankowym jako ochrona przed narastającymi zagrożeniami cybernetycznymi, które mogą całkowicie sparaliżować infrastrukturę finansową w najbliższych miesiącach.

Fot. Warszawa w Pigułce

Ta radykalna zmiana stanowiska instytucji, które przez ostatnie dziesięciolecia konsekwentnie promowały cyfryzację płatności oraz odchodzenie od gotówki na rzecz nowoczesnych rozwiązań elektronicznych, świadczy o powadze sytuacji oraz realnym charakterze zagrożeń stojących przed sektorem finansowym. Banki, które dotychczas zachęcały klientów do korzystania z kart płatniczych, aplikacji mobilnych oraz płatności internetowych, teraz otwarcie przyznają, iż tradycyjna gotówka może okazać się ostateczną linią obrony w przypadku masowego cyberataku.

Specjaliści z holenderskiego sektora bankowego, który uznawany jest za jeden z najbardziej zaawansowanych technologicznie w Europie, wskazują konkretne kwoty, które każde gospodarstwo domowe powinno posiadać w formie fizycznych banknotów. Zalecana rezerwa wynosi od dwustu do pięciuset euro, co w polskich realiach ekonomicznych przekłada się na kwotę około tysiąca złotych, wystarczającą do pokrycia najważniejszych wydatków życiowych przez okres około tygodnia w sytuacji całkowitego załamania systemów elektronicznych.

Przyczyny tej dramatycznej zmiany w komunikacji bankowej tkwią w narastającym zagrożeniu ze strony zaawansowanych grup przestępczych specjalizujących się w atakach na infrastrukturę krytyczną państw. Najnowsze raporty agencji bezpieczeństwa cybernetycznego wskazują na systematyczną intensyfikację prób penetracji systemów finansowych przez organizacje powiązane z zagranicznymi służbami wywiadowczymi oraz międzynarodowymi syndykatami przestępczymi dysponującymi zasobami porównywalnymi z budżetami małych państw.

Technologie wykorzystywane przez współczesnych cyberprzestępców osiągnęły poziom wyrafinowania, który jeszcze dekadę temu był dostępny wyłącznie dla najbardziej zaawansowanych agencji rządowych. Sztuczna inteligencja, uczenie maszynowe oraz autonomiczne systemy atakujące umożliwiają przeprowadzanie wielowarstwowych ataków na infrastrukturę bankową z precyzją oraz skalą niespotykaną w przeszłości. Te narzędzia potrafią przełamywać wielopoziomowe zabezpieczenia oraz adaptować się w czasie rzeczywistym do środków obrony stosowanych przez zaatakowane instytucje.

Kierownictwo europejskich banków otwarcie przyznaje, iż choćby najbardziej zaawansowane systemy ochrony cybernetycznej, w które inwestowały miliardy euro przez ostatnie lata, nie są w stanie zagwarantować absolutnego bezpieczeństwa wobec najnowszych metod ataku. Skuteczny cyberatak na główne serwery bankowe może prowadzić do całkowitej utraty dostępu klientów do swoich środków finansowych przez elektroniczne kanały komunikacji, uniemożliwiając realizację przelewów, płatności kartami, wypłaty z bankomatów oraz dostęp do aplikacji mobilnych.

Scenariusz tymczasowego paraliżu systemu bankowego, choćby jeżeli trwałby tylko kilka dni, mógłby wywołać poważne zakłócenia w funkcjonowaniu całej gospodarki oraz życiu codziennym milionów obywateli. Współczesne społeczeństwa są w tak dużym stopniu uzależnione od elektronicznych form płatności, iż nagła niemożność ich wykorzystania mogłaby prowadzić do problemów z zaopatrzeniem w podstawowe towary, funkcjonowaniem komunikacji publicznej, dostępem do usług medycznych oraz wieloma innymi aspektami codziennego życia.

Reakcje na komunikat banków są wyraźnie podzielone zarówno wśród klientów indywidualnych, jak i analityków rynku finansowego. Część obserwatorów postrzega te zalecenia jako przejaw odpowiedzialnego zarządzania ryzykiem oraz genuinnej troski o bezpieczeństwo klientów w obliczu realnych zagrożeń. Inni natomiast wyrażają obawy, iż oficjalne komunikaty instytucji finansowych mogą wywołać niepotrzebną panikę społeczną prowadzącą do masowych wypłat gotówki, które mogłyby destabilizować system bankowy choćby bez rzeczywistego cyberataku.

Eksperci bezpieczeństwa finansowego podkreślają jednak, iż zalecane kwoty gotówki mają charakter wyłącznie awaryjny oraz są starannie wyliczone tak, aby pokryć jedynie podstawowe potrzeby przez krótki okres bez wywierania negatywnego wpływu na stabilność sektora bankowego. Tysiąc złotych to suma, która pozwala na zakup najważniejszych produktów spożywczych, opłacenie transportu oraz pokrycie innych niezbędnych wydatków przez kilka dni, ale nie stanowi tak znaczącej kwoty, aby jej masowe wypłacanie mogło zagrozić płynności banków.

Statystyki dotyczące zagrożeń cybernetycznych w sektorze finansowym przedstawiają bardzo niepokojący obraz rozwoju sytuacji. Pierwszy kwartał 2025 roku przyniósł trzykrotny wzrost liczby zarejestrowanych prób ataków na europejską infrastrukturę bankową w porównaniu z analogicznym okresem roku poprzedniego. Co równie alarmujące, jakość oraz poziom zaawansowania tych ataków systematycznie rośnie, a cyberprzestępcy wykorzystują coraz bardziej wyrafinowane metody obchodzenia tradycyjnych środków bezpieczeństwa.

Współczesne ataki na systemy bankowe charakteryzują się wieloetapowością oraz wykorzystaniem technik maskowania, które utrudniają ich wykrycie przez standardowe systemy monitoringu. Przestępcy często przeprowadzają długotrwałe operacje rozpoznawcze, podczas których przez miesiące obserwują funkcjonowanie zaatakowanych systemów, identyfikują słabe punkty oraz przygotowują precyzyjne narzędzia do ostatecznego ataku. Ta metodyczna preparacja sprawia, iż kiedy atak zostaje w końcu przeprowadzony, jest niezwykle skuteczny oraz trudny do zatrzymania.

Przykłady rzeczywistych incydentów cybernetycznych w ostatnich latach pokazują, iż zagrożenie nie ma charakteru wyłącznie teoretycznego. Estonia doświadczyła w 2022 roku masowego ataku, który przez prawie czterdzieści osiem godzin uniemożliwiał obywatelom normalny dostęp do usług bankowych, płatności elektronicznych oraz wypłat gotówki. Podobne incydenty, choć w mniejszej skali, miały miejsce w kilku innych krajach europejskich, demonstrując realność zagrożeń oraz potencjalne konsekwencje dla zwykłych obywateli.

Banki podkreślają, iż posiadanie gotówkowej rezerwy awaryjnej stanowi tylko jeden element szerszej strategii ochrony przed zagrożeniami cybernetycznymi. Równie istotne jest regularne aktualizowanie haseł dostępu do kont bankowych, wykorzystywanie dwuskładnikowego uwierzytelniania, zachowanie ostrożności wobec podejrzanych wiadomości elektronicznych oraz systematyczne monitorowanie aktywności na własnych kontach w poszukiwaniu niepokojących transakcji.

Niektóre instytucje finansowe opracowują alternatywne systemy komunikacji z klientami, które mogłyby funkcjonować choćby w przypadku awarii głównych platform cyfrowych. Te rozwiązania obejmują dedykowane linie telefoniczne, systemy powiadomień tekstowych działających niezależnie od standardowych aplikacji mobilnych oraz fizyczne punkty obsługi przygotowane do funkcjonowania w trybie awaryjnym z ograniczonym dostępem do systemów elektronicznych.

Europejski Bank Centralny oraz krajowe organy nadzoru finansowego ściśle koordynują działania mające na celu wzmocnienie odporności całego sektora bankowego na zagrożenia cybernetyczne. Opracowywane są nowe standardy bezpieczeństwa, protokoły reagowania kryzysowego oraz mechanizmy wzajemnego wsparcia między instytucjami w przypadku ataków na pojedynce banki. Te inicjatywy obejmują również regularne ćwiczenia symulujące różne scenariusze cyberataków oraz testowanie skuteczności procedur awaryjnych.

Instytucje finansowe konsekwentnie zwiększają budżety przeznaczone na cyberbezpieczeństwo, zatrudniając najlepszych specjalistów oraz inwestując w najnowsze technologie ochrony. Pomimo tych wysiłków, kierownictwo banków otwarcie przyznaje, iż rozwój technologii atakujących nadąża za rozwojem środków obrony, a w niektórych przypadkach choćby go przewyższa. Ta asymetria wynika z faktu, iż cyberprzestępcy mogą koncentrować swoje zasoby na przełamaniu zabezpieczeń konkretnych celów, podczas gdy instytucje muszą chronić całą swoją infrastrukturę przed wieloma różnymi typami zagrożeń.

Długoterminowe strategie obrony przed cyberatakami obejmują nie tylko inwestycje technologiczne, ale również rozwój międzynarodowej współpracy w zakresie ścigania cyberprzestępców oraz tworzenia globalnych standardów bezpieczeństwa cybernetycznego. Banki aktywnie współpracują z agencjami rządowymi, organizacjami międzynarodowymi oraz instytutami badawczymi w celu opracowania nowych metod wykrywania oraz neutralizacji zagrożeń zanim zdążą one wyrządzić szkody.

Edukacja klientów w zakresie cyberbezpieczeństwa staje się równie istotna jak inwestycje w technologie ochrony. Wiele ataków na systemy bankowe wykorzystuje niewiedzę użytkowników końcowych, którzy nieświadomie dostarczają przestępcom informacje umożliwiające przełamanie zabezpieczeń. Regularne kampanie informacyjne, szkolenia oraz ostrzeżenia o nowych metodach oszustw stanowią istotny element kompleksowej strategii ochrony sektora finansowego.

Wpływ zagrożeń cybernetycznych na codzienne życie obywateli wykracza daleko poza kwestie czysto finansowe. Współczesne społeczeństwa funkcjonują w oparciu o złożone systemy cyfrowe, których nagła awaria może wpływać na transport publiczny, systemy energetyczne, komunikację, służbę zdrowia oraz wiele innych aspektów infrastruktury krytycznej. Przygotowanie osobistych rezerw gotówkowych stanowi element szerszej strategii odporności społecznej na różnorodne zagrożenia technologiczne.

Psychologiczny aspekt zaleceń bankowych również zasługuje na uwagę, ponieważ posiadanie fizycznej gotówki może zapewniać poczucie bezpieczeństwa oraz kontroli nad własnymi finansami w niepewnych czasach. Dla wielu osób, szczególnie starszych, które pamiętają czasy przed powszechną cyfryzacją, powrót do posiadania gotówki może być naturalnym krokiem w kierunku zwiększenia osobistego poczucia bezpieczeństwa finansowego.

Przyszłość rozwoju systemów płatniczych prawdopodobnie będzie kształtowana przez konieczność równoważenia korzyści płynących z cyfryzacji z wymogami bezpieczeństwa oraz odporności na zagrożenia zewnętrzne. Banki będą musiały opracować rozwiązania, które łączą wygodę nowoczesnych technologii z niezawodnością oraz bezpieczeństwem tradycyjnych metod, aby zapewnić swoim klientom ciągły dostęp do usług finansowych niezależnie od zewnętrznych zagrożeń.