Polska centrum europejskiej walki z nielegalnymi odpadami

Zdjęcie: https://www.euractiv.pl/section/energia-i-srodowisko/news/polska-centrum-europejskiej-walki-z-nielegalnymi-odpadami/

Walka z przemytem odpadów nabiera nowego wymiaru. UE uruchamia międzynarodową grupę operacyjną, której pierwsze obrady odbyły się w stolicy Polski. Cel? Realne działania zamiast deklaracji i wspólna odpowiedź na zagrożenia, które nie znają granic.

W ubiegłym tygodniu (22–23 maja) w Warszawie odbyło się inauguracyjne spotkanie nowo powołanej Waste Shipment Enforcement Group (WSEG).

Zorganizowane z inicjatywy Europejskiego Urzędu ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF) wydarzenie zgromadziło ponad 50 przedstawicieli różnych instytucji, od służb celnych i policyjnych po przewoźników i organy wymiaru sprawiedliwości – zarówno z państw Unii Europejskiej oraz państw spoza Wspólnoty. Gospodarzem i współorganizatorem była Polska, reprezentowana przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska.

Spotkanie w Warszawie miało charakter nie tylko symboliczny, ale przede wszystkim operacyjny. Uczestnicy wymieniali doświadczenia z zakresu kontroli i inspekcji przesyłek odpadów, omawiali nowe mechanizmy działania przemytników oraz sposoby wzmocnienia współpracy międzyinstytucjonalnej.

Duży nacisk położono na rozwój narzędzi cyfrowych, które wspierają monitorowanie transportów i umożliwiają wczesne ostrzeganie służb o podejrzanych ładunkach.

Zagrożenie o wielu twarzach

Nielegalne przemieszczanie odpadów to nie tylko problem środowiskowy, ale także zagrożenie dla zdrowia publicznego, gospodarki i porządku prawnego.

Toksyczne materiały, porzucone wbrew przepisom lub w niewłaściwy sposób przetwarzane, mogą zanieczyszczać wodę, powietrze i glebę. Oprócz strat ekologicznych generują one koszty społeczne i ekonomiczne, z którymi muszą mierzyć się państwa członkowskie.

Skala tego procederu podważa transformację Unii Europejskiej w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym. Handel nielegalnymi odpadami szkodzi uczciwym przedsiębiorstwom i narusza zasady konkurencji.

Zjawisko to wpisuje się również w szerszy problem przestępczości środowiskowej, która – jak podkreślają eksperci – ma coraz częściej wymiar zorganizowany i transgraniczny.

Wspólna platforma działania

– Grupa ds. egzekwowania przepisów dotyczących przesyłek odpadów to praktyczne narzędzie do współpracy, wymiany danych i wspólnego reagowania – zaznaczył Ernesto Bianchi, dyrektor ds. dochodzeń i operacji międzynarodowych w OLAF.

Jak dodał, powołanie WSEG to krok w stronę skuteczniejszego zwalczania jednego z najbardziej niedostrzegalnych, a zarazem niebezpiecznych typów przestępczości.

Nowa grupa operacyjna powstała na podstawie niedawno przyjętego unijnego rozporządzenia w sprawie przemieszczania odpadów. Dokument ten nadał OLAF-owi szersze uprawnienia w zakresie wspierania państw członkowskich w wykrywaniu i badaniu nielegalnych transportów oraz w koordynowaniu wspólnych działań operacyjnych.

Oznacza to, iż Unia nie ogranicza się do tworzenia przepisów, ale wyposaża swoje instytucje w realne narzędzia ich egzekwowania.

Przestępstwa bez granic, odpowiedź ponad granicami

– Handel odpadami to zagrożenie dla środowiska, zdrowia i gospodarki. Musimy działać razem, bo przestępczość środowiskowa nie zna granic – powiedział Ville Itälä, dyrektor generalny OLAF. W jego opinii nowe forum ma za zadanie łączyć wiedzę operacyjną z informacjami wywiadowczymi, by zidentyfikować i zneutralizować proceder u jego źródeł.

Praktyka pokazuje, iż nielegalne odpady trafiają z państw UE do państw o mniej restrykcyjnych przepisach lub słabszej kontroli. Zdarzają się też przypadki zwrotów odrzuconych ładunków, które ponownie próbują wrócić na rynek unijny.

OLAF śledzi zarówno pierwsze wysyłki, jak i powroty kontenerów, współpracując z urzędami celnymi i ekologicznymi państw UE oraz państw trzecich.

OLAF – europejski strażnik interesu publicznego

Choć działalność OLAF-u kojarzy się głównie z walką z korupcją i nadużyciami finansowymi wobec budżetu Unii, jego kompetencje są znacznie szersze.

Urząd prowadzi niezależne dochodzenia w sprawie oszustw i przestępstw godzących w interesy finansowe UE, w tym m.in. w zakresie funduszy strukturalnych, polityki rolnej, pomocy zewnętrznej i dochodów z ceł.

Do zadań OLAF-u należy także analiza nadużyć wewnątrz samych instytucji unijnych oraz opracowywanie polityki antyfraudowej UE. Po zakończeniu postępowania, urząd przekazuje swoje zalecenia adekwatnym organom krajowym lub unijnym, które decydują o dalszym postępowaniu.

Osoby objęte śledztwami są uznawane za niewinne aż do momentu wydania wyroku przez sąd, w myśl wynikającej z art. 48 Karty praw podstawowych zasady domniemania niewinność.

Nowy rozdział europejskiej polityki ochrony środowiska

Warszawskie spotkanie WSEG pokazuje, iż Unia Europejska zaczyna traktować nielegalny handel odpadami jako zagrożenie porównywalne z innymi formami zorganizowanej przestępczości. Międzynarodowa koordynacja, operacyjne działania w terenie, wykorzystanie danych cyfrowych i wspólne śledztwa – to filary nowego podejścia.

UE nie zamierza biernie przyglądać się procederowi, który szkodzi ludziom i planecie. Wspólne działania państw członkowskich, wsparte doświadczeniem i strukturą OLAF-u, mają na celu nie tylko ograniczenie nielegalnych przesyłek, ale też zmianę paradygmatu – od reaktywności do prewencji i skutecznej egzekucji prawa.