Podejrzany przelew? Fiskus nie wybacza. Kontrola może przyjść nagle

Miliony Polaków traktują pole tytułu transakcji jako nieistotny element techniczny, pozwalając sobie na spontaniczne wpisywanie pierwszych słów, które przychodzą im do głowy. Cel płatności, numer faktury, „za prąd”, „za gaz” lub miesiąc. Popularne było kiedyś wpisywanie żartobliwych tytułów przelewów. Era takich transakcji się jednak skończyła. Skutki takich działań mogą być katastrofalne.

Fot. Warszawa w Pigułce

Ministerstwo Finansów oraz podległe mu organy skarbowe dysponują w tej chwili narzędziami technologicznymi umożliwiającymi przeprowadzanie szczegółowej kontroli w czasie rzeczywistym, wszystkich rachunków bankowych prowadzonych przez obywateli oraz przedsiębiorstwa na terenie Polski, co oznacza, iż każda transakcja finansowa może stać się przedmiotem analizy operacyjnej choćby wtedy, gdy na daną osobę czy firmę nie ciąży żadne konkretne podejrzenie o nieprawidłowości podatkowe czy przestępstwa gospodarcze.

Te rozbudowane systemy inwigilacji finansowej stanowią integralną część narodowej strategii walki z szarą strefą ekonomiczną, systematycznym unikaniem płacenia podatków przez przedsiębiorców oraz obywateli, a także międzynarodowymi sieciami prania brudnych pieniędzy pochodzących z różnorodnych form działalności przestępczej. Każdy przelew wykonywany przez polskich obywateli jest automatycznie porównywany z rozbudowanymi bazami danych zawierającymi wzorce transakcji charakterystycznych dla nielegalnej działalności ekonomicznej.

Szczególnie wysokim ryzykiem objęte są transakcje finansowe przeprowadzane między członkami rodzin oraz bliskimi osobami, które paradoksalnie często charakteryzują się największą swobodą językową w formułowaniu tytułów przelewów. W tego typu sytuacjach personalnych ludzie naturalnie pozwalają sobie na większą kreatywność oraz humor w opisywaniu transakcji, wpisując żartobliwe określenia, prywatne żargony rodzinne, czy enigmatyczne skróty zrozumiałe jedynie dla nadawcy oraz odbiorcy środków finansowych.

Tymczasem to właśnie te pozornie niewinne transakcje rodzinne, szczególnie gdy dotyczą znaczniejszych kwot pieniężnych, mogą przyciągnąć szczególnie intensywną uwagę analityków finansowych pracujących w organach skarbowych, którzy są zobligowani do weryfikacji wszelkich nietypowych przepływów środków finansowych mogących wskazywać na próby ukrycia rzeczywistych dochodów, omijania obowiązków podatkowych czy maskowania nielegalnych źródeł pochodzenia pieniędzy.

Nieprzemyślany żart lub dwuznaczne sformułowanie w tytule przelewu rodzinnego może w praktyce skutkować oficjalnym wezwaniem do najbliższego urzędu skarbowego oraz koniecznością osobistego stawiennictwa przed urzędnikami w celu szczegółowego wyjaśniania prawdziwego charakteru transakcji, przedstawienia dokumentacji potwierdzającej legalność pochodzenia środków, a w skrajnych przypadkach może doprowadzić do wszczęcia formalnego postępowania kontrolnego obejmującego kompleksową analizę wszystkich transakcji finansowych wykonanych przez daną osobę w okresie ostatnich kilku lat.

W kontekście przelewów realizowanych między członkami rodzin, najważniejsze znaczenie mają szczegółowe przepisy prawne dotyczące darowizn pieniężnych, które w polskim systemie podatkowym są objęte określonymi zasadami opodatkowania oraz obowiązkami sprawozdawczymi. Polskie prawo podatkowe charakteryzuje się relatywnie liberalnym podejściem do kwestii przekazywania środków finansowych między najbliższymi członkami rodziny, przewidując szerokie zwolnienia podatkowe dla tego typu transakcji, jednak zwolnienia te są obwarowane ściśle określonymi warunkami formalnymi oraz proceduralnymi.

Fundamentalną zasadą funkcjonowania systemu zwolnień podatkowych dla darowizn rodzinnych jest wymóg, iż łączne sumy przekazane od jednej osoby do drugiej w okresie pięciu lat kalendarzowych nie mogą przekroczyć kwoty 36 120 złotych bez konieczności formalnego zgłoszenia tej sytuacji do adekwatnego urzędu skarbowego wraz z przedstawieniem szczegółowej dokumentacji potwierdzającej rodzinny charakter transakcji. Co więcej, aby móc skorzystać z przewidzianych zwolnień podatkowych, wszystkie darowizny pieniężne muszą być bezwzględnie udokumentowane dzięki przelewów bankowych, co całkowicie eliminuje możliwość przekazywania gotówki bez konsekwencji podatkowych.

Specjaliści zajmujący się doradзtwem podatkowym oraz prawem finansowym konsekwentnie rekomendują, aby w przypadku wykonywania przelewów o charakterze darowizn rodzinnych, tytuł transakcji zawierał precyzyjne oraz jednoznaczne określenie rzeczywistego charakteru wykonywanej operacji finansowej. Poprawnie sformułowany opis przelewu powinien bezwzględnie zawierać słowo „darowizna”, dokładną informację o stopniu pokrewieństwa między stronami transakcji oraz pełne dane personalne osoby otrzymującej środki finansowe.

Zamiast enigmatycznych sformułowań typu „pieniążki dla córusi”, „prezencik od mamusi” czy „wsparcie od tatusia”, które mogą zostać zinterpretowane przez systemy monitoringu jako próby maskowania rzeczywistego charakteru transakcji, znacznie bezpieczniejszym rozwiązaniem jest wykorzystanie precyzyjnych opisów w rodzaju „Darowizna dla córki Anny Kowalskiej” czy „Darowizna dla syna Piotra Nowaka”. Taki jasny oraz bezpośredni opis nie tylko znacząco ułatwia ewentualną kontrolę podatkową, ale również stanowi niepodważalny dowód prawny, iż dana transakcja mieści się w ramach legalnych przepisów dotyczących zwolnień podatkowych dla darowizn rodzinnych.

Istotne jest podkreślenie, iż opisane zasady precyzyjnego opisywania transakcji dotyczą nie tylko spektakularnych, jednorazowych przelewów o dużych kwotach, ale również wszystkich regularnych, pozornie mniejszych transferów finansowych realizowanych między członkami rodzin. Matematyczna suma takich systematycznych, drobnych transakcji w okresy pięcioletnim może bowiem łatwo przekroczyć ustawową kwotę wolną od obowiązku zgłoszenia do organów skarbowych, dlatego konsekwentne stosowanie precyzyjnych oraz profesjonalnych opisów transakcji stanowi dobrą praktykę finansową choćby w przypadku pozornie nieistotnych, małych przelewów rodzinnych.

Poza oczywistym ryzykiem kontroli podatkowej oraz związanych z nią kosztów czasowych, finansowych oraz psychologicznych, istnieje znacznie poważniejsze zagrożenie związane z nieprzemyślanymi oraz dwuznacznymi tytułami przelewów bankowych. Chodzi tutaj o sformułowania, które mogą zostać zinterpretowane przez zaawansowane systemy monitoringu bankowego jako potencjalnie nawiązujące do różnorodnych form działalności przestępczej lub aktywności zabronionych przez polskie oraz międzynarodowe prawo karne.

Żartobliwe opisy transakcji, które w zamyśle ich autorów miały jedynie rozweselić odbiorcę przelewu, ale które sugerują związek z nielegalną działalnością gospodarczą, handlem substancjami zabronionymi, finansowaniem nielegalnych przedsięwzięć czy innymi formami aktywności przestępczej, mogą w praktyce skutkować natychmiastową interwencją organów ścigania, w tym policji oraz innych służb mundurowych odpowiedzialnych za zwalczanie przestępczości gospodarczej oraz zorganizowanej.

Pracownicy wszystkich instytucji bankowych działających na terenie Polski mają ustawowy obowiązek systematycznego zgłaszania wszelkich podejrzanych transakcji finansowych do Generalnego Inspektora Informacji Finansowej, a ten obowiązek sprawozdawczy obejmuje również niepokojące czy dwuznaczne treści zawarte w tytułach przelewów, niezależnie od kwoty transakcji czy częstotliwości jej występowania. Każdy przelew z podejrzanym tytułem może zostać automatycznie przekazany do szczegółowej analizy przez wyspecjalizowane jednostki zajmujące się przeciwdziałaniem praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu.

Współczesny system bankowy w Polsce oraz w całej Unii Europejskiej dysponuje niezwykle zaawansowanymi narzędziami technologicznymi do automatycznego monitorowania wszystkich transakcji finansowych, które wykorzystują najnowocześniejsze algorytmy sztucznej inteligencji oraz uczenia maszynowego do identyfikowania potencjalnie podejrzanych wzorców aktywności finansowej. Te systemy są zaprogramowane w taki sposób, aby automatycznie flagować wszystkie transakcje zawierające słowa kluczowe, frazy czy sformułowania mogące wskazywać na związek z działalnością przestępczą.

Bazy danych wykorzystywane przez te systemy monitoringu zawierają tysiące terminów oraz ich wariantów językowych związanych z handlem narkotykami, bronią, finansowaniem działalności terrorystycznej, praniem pieniędzy, unikaniem opodatkowania, nielegalnym hazardem, przestępczością zorganizowaną oraz wieloma innymi formami aktywności zabronionych przez prawo polskie oraz międzynarodowe. Algorytmy te są na bieżąco aktualizowane o nowe słowa, frazy oraz kody używane przez przestępców, co oznacza, iż choćby pozornie niewinne określenia mogą zostać zinterpretowane jako podejrzane, jeżeli są używane w kontekstach charakterystycznych dla nielegalnej działalności.

Gdy zaawansowany system automatycznego monitoringu oznacza konkretną transakcję jako wymagającą dodatkowej weryfikacji ze względu na podejrzaną treść tytułu przelewu, informacja ta trafia natychmiast do manualnej analizy przez wykwalifikowanego pracownika instytucji bankowej, który ma ustawowy obowiązek dokonania szczegółowej oceny ryzyka oraz, w przypadku potwierdzenia podejrzeń, zgłoszenia tej aktywności do odpowiednich organów ścigania wraz z pełną dokumentacją transakcji oraz danymi personalnymi wszystkich zaangażowanych stron.

Warto również zwrócić szczególną uwagę na kulturowy oraz generacyjny aspekt współczesnych opisów przelewów bankowych, które odzwierciedlają szerokie zmiany w sposobach komunikacji społecznej zachodzące pod wpływem ekspansji mediów społecznościowych, internetowych platform komunikacyjnych oraz ogólnej swobody stylistycznej charakteryzującej współczesną komunikację cyfrową. W erze dominacji Facebooka, Instagrama, TikToka oraz innych platform społecznościowych, wiele osób, szczególnie młodszych pokoleń, automatycznie przenosi internetowy slang, memy, żarty oraz nieformalny styl komunikacji do wszystkich innych obszarów swojego życia, w tym do formalnych transakcji bankowych.

Tymczasem zaawansowane systemy automatycznego monitoringu finansowego, które zostały zaprojektowane przez inżynierów oraz analityków bezpieczeństwa, mogą nie być w stanie poprawnie rozpoznać kontekstu kulturowego, generacyjnego czy żartobliwego charakteru określonych sformułowań używanych w mediach społecznościowych, interpretując je w sposób dosłowny oraz zgodny z zaprogramowanymi wzorcami identyfikacji zagrożeń. Dlatego choćby pozornie całkowicie niewinny żart internetowy, memy czy slangowe określenie, które jest zupełnie zrozumiałe oraz akceptowane w kontekście komunikacji między przyjaciółmi w mediach społecznościowych, może wywołać poważne oraz nieprzewidywalne konsekwencje prawne, gdy zostanie użyte w tytule przelewu bankowego.

Dodatkowym czynnikiem ryzyka, który znacząco zwiększa prawdopodobieństwo przyciągnięcia uwagi organów kontrolnych, jest kwestia regularności oraz systematyczności wykonywanych przelewów finansowych. Powtarzające się transfery pieniężne, szczególnie te charakteryzujące się stałą wysokością, identycznymi terminami realizacji czy podobnymi stronami transakcji, mogą automatycznie przyciągnąć uwagę zaawansowanych algorytmów monitoringu niezależnie od treści tytułów przelewów, ponieważ takie wzorce aktywności finansowej są często charakterystyczne dla różnych form nielegalnej działalności gospodarczej.

W przypadku regularnych przelewów finansowych szczególnie najważniejsze znaczenie ma precyzyjne oraz jednoznaczne opisywanie każdej transakcji w sposób, który nie pozostawia żadnych wątpliwości co do legalnego charakteru wykonywanej operacji finansowej. Zamiast niejasnych sformułowań w rodzaju „zwrot kasy”, „oddaję jak zawsze” czy „za poprzedni miesiąc”, znacznie bezpieczniejszym rozwiązaniem jest stosowanie dokładnych opisów typu „Zwrot części czynszu za maj 2025 roku”, „Spłata pożyczki zgodnie z umową z dnia X” czy „Zwrot kosztów zakupu zgodnie z paragonem numer Y”.