Ochrona Ludności i Obrona Cywilna: 22 najważniejsze założenia systemu (z praktyką wdrożeniową)

Nowa ustawa o ochronie ludności i obronie cywilnej tworzy ramy systemu, który ma działać w logice „organy-podmioty-zasoby”, spinać się z pozostałymi podsystemami operacyjnymi i dostarczać realnych umiejętności działania. Poniżej syntetyzuję 22 najważniejsze założenia systemu OLiOC wraz z radami, jak przełożyć je na konkret w JST, administracji rządowej, podmiotach i wśród przedsiębiorców.

Kompleksowe wsparcie dla organów i podmiotów systemu OL i OC

1) Diagnoza stanu rzeczy

Ustawa o OLiOC weszła w życie 1.01.2025 r., zmieniając kilkadziesiąt ustaw i zapowiadając pakiet rozporządzeń oraz Program OLiOC na lata 2025–2026.

Wnioski: mamy solidną podstawę prawną, ale wysoka intensywność wdrożeń wymaga priorytetyzacji zadań i sekwencjonowania.

Praktyka: utwórz mapę wpływu nowych obowiązków na wydziały i podmioty współdziałające — od razu z terminami i właścicielami wybranych zadań i procesów.

2) Wieloobszarowe podstawy prawne

OLiOC opiera się nie tylko na ustawie o OLiOC a wchodzi w interakcję z zarządzaniem kryzysowym, ochroną przeciwpożarową, PRM, działaniami antyterrorystycznymi, cyberbezpieczeństwem i reżimami stanów nadzwyczajnych.

Praktyka: przygotuj „mini-kompendium” przypisujące obowiązki i procedury z aktów sektorowych do Twoich lokalnych planów i katalogów działań.

3) OLiOC nie jest samotną wyspą

System ochrony ludności nie działa w próżni a musi synchronizować się z innymi systemami operacyjnymi bezpieczeństwa narodowego, energetycznego, zdrowotnego, porządku publicznego i obronnego.

Praktyka: na poziomie organów i podmiotów wprowadź stałe „punkty styku” z RCB, służbami, administracją rządową, samorządową i operatorami infrastruktury krytycznej (w wymiarze lokalnym również)

4) System ochrony ludności — definicja i cel

To system złożony z organów, podmiotów i zasobów ukierunkowany na ochronę życia i zdrowia ludzi, mienia (w tym zwierząt), infrastruktury niezbędnej do zaspokojenia potrzeb bytowych, dóbr kultury i środowiska.

Praktyka: odróżniaj rolę „organu” (decyduje, organizuje) od „podmiotu” (realizuje) i „zasobów” (materiał i ludzie do użycia).

5) Organy ochrony ludności

Terytorialnymi organami są: wójt/burmistrz/prezydent, starosta, wojewoda oraz minister adekwatny do spraw wewnętrznych. Pozostałe organy to m.in. marszałek województwa i ministrowie resortowi.

Praktyka: sporządź „matrycę decyzyjności” (kto, kiedy, czym kieruje) i przetestuj ją w ćwiczeniu o charakterze sztabowym.

6) Podmioty ochrony ludności

To adresaci zadań operacyjnych (publiczni i niepubliczni), których angażujesz umową, decyzją lub porozumieniem.

Praktyka: zinwentaryzuj lokalny „katalog podmiotów” z danymi kontaktowymi, zdolnościami i gotowością do użycia.

7) Zasoby ochrony ludności (i 3 dni zdolności)

Zasoby to personel + wyposażenie/sprzęt/technologie. JST mają zapewnić co najmniej 3 dni umiejętności kluczowych zadań (woda/żywność, leki i pomoc, wsparcie ratownicze, ostrzeganie, porządek publiczny, łączność, obiekty zbiorowej ochrony).

Praktyka: utwórz magazyny zasobów, zawieraj umowy ramowe, rozważ współdziałanie z RARS; wdróż plan rotacji i uzupełnień.

8) Obrona cywilna – założenia i realizm

OC to wykonywanie zadań ochronnych w czasie stanu wojennego i w czasie wojny. Przejście ze stanu OL nie będzie jednak automatyczne!

Praktyka: planuj pod ograniczone zasoby, integruj się z systemem obronnym, wzmacniaj odporność społeczną (szkoły, szpitale, IK, ludność). Weryfikuj role i miejsca działań OC już w czasie pokoju.

9) Zakres OL/OC a narastanie kryzysu do czasu wojny

Zakres i tryb działania rośnie wraz z eskalacją (pokój → kryzys → wojna), z uwzględnieniem stanów gotowości obronnej państwa (od marca 2025 już dwóch).

Praktyka: przygotuj wariantowe karty działań (wariant A/B/C) i przesłanki przełączenia.

10) Zadania OLiOC – cztery obszary

Ustawa porządkuje zadania w czterech obszarach (ramy systemowe).

Praktyka: zmapuj każde zadanie na: właściciela, zasoby, procedurę, miernik gotowości i termin cyklicznej weryfikacji (np. kwartalnej).

11) Planowanie w OLiOC

Nie tworzymy „osobnych planów OLiOC” – wymagane dodatkowe dokumenty stanowią załączniki funkcjonalne do planów zarządzania kryzysowego (np. plany ewakuacji, wykazy ujęć wody/źródeł energii, lokalizacje magazynów).

Praktyka: uporządkuj strukturę planu ZK i dopnij komplet załączników. Uwzględnij uaktualniony KPZK 2025 i stwórz nową matrycę ryzyka.

12) Ocena ryzyka w OLiOC

To proces identyfikacji zagrożeń, podatności i oceny skutków dla ludności – aby przygotować adekwatne zdolności organów.

Praktyka: prowadź minimum rejestr ryzyk z progiem tolerancji, właścicielem, planem redukcji i przeglądem kwartalnym. Pamiętaj, iż od dzisiaj ocena ryzyka to ocena trzech czynników wpływu!

13) OLiOC a działania antyterrorystyczne

Weryfikujemy, co robimy w stopniach alarmowych, jakie mamy plany i procedury oraz jak reagujemy na konkretne typy zamachów (kluczowy jest czynnik czasu).

Praktyka: zrób audyt procedur AT, skróć łańcuch decyzyjny i przetrenuj warianty (np. zamach masowego zabójcy w obiekcie użyteczności publicznej, podłożenie urządzenia wybuchowego itp.).

14) Finansowanie — minimum 0,3% PKB

Co roku środki nie niższe niż 0,3% PKB na zadania OLiOC: zasoby, sprzęt (w tym teleinformatyczny), magazyny, infrastrukturę, szkolenia i edukację.

Praktyka: przygotuj portfel projektów z gotowymi kartami kosztów i efektów. Wówczas łatwiej o decyzje alokacyjne.

Zarezerwuj bezpłatną konsultację ekspercką

15) Program OLiOC 2025–2026

Program porządkuje priorytety, finansowanie i harmonogramy. Konkretyzuje kwoty środków i ich przeznaczenie.

Praktyka: zepnij lokalne projekty do celów Programu, aby uzyskać spójność i możliwość współfinansowania.

16) System edukacji i szkoleń

Ujednolicony system obejmuje wszystkie poziomy od ministrów po ludność, finansowany z Programu OLiOC; przewidziane są reżimy i wymagania dla wykonawców szkoleń oraz obowiązek organizacji ćwiczeń przez organy do końca roku.

Praktyka: ułóż kalendarz szkoleń, zapewnij wartościowych wykonawców i przygotuj scenariusze ćwiczeń z oceną wniosków w ramach systemowego zarządzania wiedzą.

17) Wykrywanie zagrożeń i powiadamianie/ostrzeganie/alarmowanie

Ustawa powołuje system wykrywania zagrożeń oraz system powiadamiania, ostrzegania i alarmowania (art. 70–71). Rozporządzenie określa rodzaje alarmów i tryb przekazywania komunikatów.

Praktyka: zintegruj Alert RCB, RSO, syreny i kanały lokalne; ustandaryzuj komunikaty (szczególnie dla grup wrażliwych). Weryfikuj działanie systemów i edukuj lokalną społeczność.

18) Ewakuacja ludności

Wymaga wcześniej przygotowanych planów (krajowy, wojewódzkie oraz wkłady gmin i powiatów) jako załączników funkcjonalnych do planów ZK. Szczegółowy sposób realizacji działań określa rozporządzenie Rady Ministrów z 30.05.2025 r. (Dz.U. 2025 poz. 765).

Praktyka: zaprojektuj szczegóły procesu ewakuacji m.in. warianty tras, punkty przyjęcia, transport, zabezpieczenie mienia oraz kanały informacyjne dla mieszkańców.

19) Ochrona dóbr kultury na wypadek wojny

System przewiduje krajowy plan ochrony dóbr kultury oraz plany/instrukcje dla instytucji (muzea, biblioteki, archiwa, zabytki) z terminami wykonania do końca 2026 r.

Praktyka: zinwentaryzuj zbiory priorytetowe, zabezpieczenia fizyczne i techniczne, nośniki dokumentacji. Zsynchronizuj całość z planami ewakuacji i magazynami zasobów.

20) System Bezpiecznej Łączności Państwowej (art. 74 Ustawy o OLiOC)

SBLP jest jednym z największych wyzwań, ale kluczowym w reagowaniu (łączność jawna/niejawna, satelitarna i inne podsystemy; nadzór MSWiA).

Praktyka: zbuduj „plan B i C” łączności (kanały zapasowe, rezerwy zasilania, szkolenia operatorów).

21) Obiekty Zbiorowej Ochrony

Obiekty zapewniają ochronę m.in. przed klęskami żywiołowymi, zdarzeniami o charakterze terrorystycznym i działaniami wojennymi; wymagania obejmują różne kategorie ochrony (dostępowa, mechaniczna, fizyczna, odłamkowa, wstrząsowa, chemiczna, biologiczna, nuklearna itd.).

Praktyka: wykonaj audyt dostępnych Obiektów Zbiorowej Ochrony (OZO), opisz potrzeby zakresie Miejsc Doraźnego Schronienia oraz budowli ochronnych takich jak schrony i ukrycia, przypisz je do stref ewakuacji i planów logistycznych. Wykonaj koncepcję systemu Obiektów Zbiorowej Ochrony i harmonogram wdrożeniowy.

22) Idea systemu – „moc synergii”

System to zbiór elementów i relacji ukierunkowanych na cel; w OLiOC efekt skali powstaje dopiero wtedy, gdy organy, podmioty i zasoby są powiązane procedurami, łącznością, logistyką i wspólnym uświadomionym celem realizacji.

Praktyka: zepnij całość w cykl PDCA (plan-do-check-act): planowanie (z oceną ryzyka), przygotowanie zasobów i procedur, reagowanie (z łącznością i informowaniem) oraz odbudowę z wyciągnięciem wniosków. Sprawdzaj system w dynamicznym działaniu. System statyczny to system niewydolny zbliżony do „papierowego tygrysa”.

Co warto zrobić „od jutra”?

• Matryca zgodności i gotowości: lista zadań z przypisaniem właścicieli, zasobów i terminów.
• Zasoby i infrastruktura OLiOC: minimum na 3 dni dla kluczowych świadczeń; umowy ramowe, magazyny i rotacja zapasów.
• Ćwiczenia: harmonogram i scenariusze ćwiczeń z oceną wniosków i aktualizacją planów.
• Łączność i ostrzeganie: integracja kanałów zgodnie z rozporządzeniem; testy z mieszkańcami.
• Ewakuacja nie tylko na wypadek wojny i katastrof naturalnych: warianty, trasy, punkty przyjęcia, zabezpieczenie mienia – zgodnie z rozporządzeniem RM i dobrymi praktykami.

Zarezerwuj bezpłatną konsultację ekspercką

Podstawy prawne (wybrane)

• Ustawa z dnia 5 grudnia 2024 r. o ochronie ludności i obronie cywilnej
• Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym
• Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej
• Ustawa z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny
• Ustawa z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym
• Ustawa z dnia 10 czerwca 2016 r. o działaniach antyterrorystycznych
• Ustawa z dnia 5 lipca 2018 r. o krajowym systemie cyberbezpieczeństwa
• Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi
• Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej
• Ustawa z dnia 21 czerwca 2002 r. o stanie wyjątkowym
• Ustawa z dnia 29 sierpnia 2002 r. o stanie wojennym (…)