Nowe zasady kontroli w 2026 roku. Zmiany dotyczą większość Polaków

Od stycznia przedsiębiorców czekają zupełnie nowe realia kontroli Państwowej Inspekcji Pracy. Choć inspektorów ma być w firmach mniej, to kontrole będą znacznie bardziej precyzyjne i dotkliwe – szczególnie dla tych, którzy omijają przepisy dotyczące umów, czasu pracy i samozatrudnienia.

Zdjęcie poglądowe. Fot. Warszawa w Pigułce

Nowy rok przyniesie przedsiębiorcom istotne zmiany w podejściu do kontroli prowadzonych przez Państwową Inspekcję Pracy. Choć formalnie liczba wizytacji ma być mniejsza niż w poprzednich latach, inspektorzy zapowiadają znacznie ostrzejsze i lepiej wycelowane działania. Dla firm omijających prawo pracy 2026 rok może okazać się wyjątkowo kosztowny.

Kontrole PIP w nowej formule

Państwowa Inspekcja Pracy planuje w 2026 roku przeprowadzić około 50 tysięcy kontroli. To mniej niż dotychczas, ale zmienia się ich charakter. Zamiast masowych, losowych wizyt, PIP stawia na precyzyjne typowanie podmiotów, w których ryzyko naruszeń jest największe. Kluczową rolę odegra kooperacja z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych oraz Krajową Administracją Skarbową. Dane o nieprawidłowościach składkowych, podejrzanych rozliczeniach czy nietypowych formach zatrudnienia mają trafiać do inspektorów jeszcze przed rozpoczęciem kontroli.

W praktyce oznacza to, iż firmy z pozoru „niewidoczne” dla urzędów mogą znaleźć się na celowniku szybciej niż dotąd. Inspektorzy będą dokładnie wiedzieć, gdzie szukać pracy na czarno, pozornych umów zlecenia czy nadużywania kontraktów B2B.

Cyfrowa rewolucja w inspekcjach

Nowością, która ma realnie zmienić przebieg kontroli, jest szerokie wykorzystanie technologii. PIP zapowiada kontrole zdalne i hybrydowe, w tym przesłuchania online, oględziny miejsca pracy przez transmisję na żywo oraz rejestrowanie obrazu i dźwięku jako materiału dowodowego. Dzięki temu inspektorzy będą mogli szybciej reagować na zgłoszenia i skuteczniej dokumentować naruszenia bez konieczności długotrwałej obecności w firmie.

To rozwiązanie ma skrócić postępowania i utrudnić przedsiębiorcom „przygotowywanie się” na kontrolę w ostatniej chwili.

Fikcyjne samozatrudnienie pod lupą

Jednym z głównych priorytetów PIP w 2026 roku będzie walka z fikcyjnym samozatrudnieniem. Od 1 stycznia inspektorzy otrzymają nowe, bardzo silne narzędzie – możliwość administracyjnego przekształcenia umowy cywilnoprawnej lub kontraktu B2B w stosunek pracy. Dotychczas takie sprawy musiały trafiać do sądu pracy, co często zniechęcało pracowników do dochodzenia swoich praw.

Po zmianach sytuacja się odwróci. To pracodawca będzie musiał udowodnić przed sądem, iż decyzja inspektora była niezasadna. Weryfikowane będą m.in. godziny pracy, stopień podporządkowania, korzystanie ze sprzętu firmy oraz wykonywanie obowiązków identycznych jak u etatowych pracowników.

Branże wysokiego ryzyka i nowe obszary kontroli

Szczególna uwaga inspektorów skupi się na budownictwie, transporcie, rolnictwie i górnictwie – branżach, w których naruszenia prawa pracy od lat są najczęstsze. PIP zapowiada też około 300 kontroli w agencjach zatrudnienia, w tym sprawdzanie legalności delegowania pracowników i warunków pracy cudzoziemców.

Nowym obszarem zainteresowania staną się platformy cyfrowe. W związku z wdrażaniem unijnej dyrektywy dotyczącej pracy platformowej, inspektorzy będą badać, czy kurierzy i kierowcy aplikacji nie powinni być traktowani jak pracownicy etatowi, z pełnią praw wynikających z kodeksu pracy.

Co to oznacza dla przedsiębiorców?

Rok 2026 to wyraźny sygnał, iż era pobłażliwości się kończy. Mniej kontroli nie oznacza mniejszego ryzyka – wręcz przeciwnie. Dla firm stosujących agresywne „optymalizacje” zatrudnienia nadchodzą miesiące zwiększonej presji i realnych konsekwencji finansowych. Przedsiębiorcy, którzy chcą spać spokojnie, powinni już teraz zweryfikować umowy, ewidencję czasu pracy, szkolenia BHP i zgodność praktyk kadrowych z przepisami.