Natura i symptomy ataków uzbrojonych sprawców – masowych zabójców

safetyproject.pl 8 miesięcy temu

Masowy zabójca, active shooter, amok, aktywny lub masowy zabójca – w tej chwili istnieje wiele pojęć współistniejących i opisujących podobnie lub choćby tak samo działającego sprawcę zamachu. Różnice pomiędzy przywołanymi nazwami są oczywiście identyfikowalne i dotyczą przede wszystkim motywu, profilu sprawcy oraz szczegółowego sposobu działania. Jednak na potrzeby niniejszego opracowania wskazane jest posługiwanie się definicją jak najszerszą, oddającą większość potencjalnych cech takiego sprawcy. W aspekcie reagowania należy posługiwać się modelami zachowań możliwie jak najbardziej uniwersalnymi – by nie uzależniać ich od semantyki lub podłoża działania sprawcy, które najczęściej na etapie zamachu nie jest ofiarom znane.

Propozycja definicji:

MASOWY ZABÓJCA to sprawca, który z wykorzystaniem broni palnej, białej lub innych narzędzi zabija lub usiłuje zabić jak największą liczbę osób w jak najkrótszym czasie.

Narzędzia i formy zamachów

Masowy zabójca może posługiwać się różnymi narzędziami. Może to być broń palna (pistolety, rewolwery, karabiny, karabinki, strzelby, broń modyfikowana itp.), broń biała (noże, maczety, siekiery, podręczne narzędzia wykorzystywane np. w miejscu pracy itp.), a także mogą to być narzędzia, takie jak: materiały wybuchowe, samochody, drony, inne rozwiązania techniczne, które pozwalają na masowe zabijanie ludzi.

Masowy zabójca to sprawca, który swoje ataki może przeprowadzać w różnych formach – uzależnionych od narzędzi, którymi będzie się posługiwał. Jednak powszechnie masowy zabójca utożsamiany jest z metodą przeprowadzania zamachu z wykorzystaniem broni palnej lub białej (lub innych podręcznych narzędzi).

Takie rozumienie pojęcia masowego zabójcy jest oczywiście uzasadnione potrzebą wyodrębnienia metody masowego zabijania (nieseryjnego), wobec której można przyjąć określony standard reagowania. Jest to również wynik posługiwania się anglojęzycznymi pojęciami active shooter, mass shooter, mass killer, do których w społecznościach zachodnich dopasowano reguły zachowania się.

Rys. 1. Metody i narzędzia zamachów masowych

Źródło: J. Stelmach, Reagowanie na zamachy. Dobre praktyki i rekomendacje, Wyd. Difin, Warszawa 2021, s. 74.

Podłoże zamachu – motywy sprawcy

Elementem metody działania i osoby sprawcy jest podłoże zamachu. Nie ma ono z reguły znaczenia dla reagujących ofiar, które najczęściej nie będą znały motywów zamachowca. Jednak cel, jakim kieruje się zabójca, jest istotny dla służb przybywających na miejsce zdarzenia. W zależności od podłoża zamachu funkcjonariusze będą mogli używać określonych dedykowanych rozwiązań w zakresie reagowania i neutralizacji zagrożenia.

Masowy zabójca może być do zamachu dobrze przygotowany i wyposażony (np. sprawca terrorystyczny lub kryminalny posiadający określone przeszkolenie i zaplecze logistyczne), może zaplanować atak bez wykorzystywania wyszukanej taktyki oraz narzędzi (osoba chora psychicznie z ograniczonymi możliwościami intelektualnymi) lub zrealizować zamach całkowicie spontanicznie i bez żadnego wcześniejszego procesu planistycznego (osoba wyprowadzona z równowagi emocjonalnej, funkcjonująca w kryzysie psychologicznym i działająca pod wpływem impulsu). W każdym z tych przypadków można spodziewać się innego działania i może przybierać ono zróżnicowane i nieoczekiwane formy.

Istota ataków masowych zabójców

zdarzenie niesie ze sobą wysokie i powszechne zagrożenie dla życia i zdrowia osób
sprawca nie bierze zakładników, nie negocjuje, a jego nadrzędnym celem jest zabić jak najwięcej osób
obiekt ataku jest przez sprawcę wybierany, jednak cele osobowe są najczęściej przypadkowe
kluczowy jest czynnik czasu (więcej czasu – więcej ofiar)
sprawcy działają z różnej motywacji i różny jest stopień ich przygotowania do przeprowadzenia zamachu (najbardziej zdeterminowani i skuteczni są sprawcy o charakterze terrorystycznym)
sprawcy posługują się różnymi narzędziami (broń palna, biała, paralizatory, urządzenia wybuchowe, pojazdy)
sprawcy wykorzystują element czasu (symultaniczność: kilka zamachów w tym samym czasie, lub sekwencyjność: kilka zamachów następujących po sobie, a wszystko w celu ograniczenia możliwości reagowania i zapanowania nad działaniami ratowniczymi)
sprawcy masowych zabójstw są impulsywni i nie okazują obawy przed schwytaniem lub zabiciem podczas dokonywania zbrodni
sprawca masowego zabójstwa czasami ujawnia antagonistyczne, buntownicze, gwałtowne zachowanie, zmienność nastrojów, frustrację. Może cechować się osobowością chwiejną emocjonalnie, depresją lub paranoją. Często są to osoby na granicy poczytalności i wiele czasu zabiera już po ewentualnym zatrzymaniu zdefiniowanie ich stanu psychicznego i poziomu poczytalności
masowi zabójcy często nadużywają alkoholu oraz narkotyków
część ze sprawców popełnia samobójstwo podczas zamachu, które może przybierać też postać samobójstwa z rąk policji (Suicide by Cop – SbC)
masowych zabójców wyróżnia aktywność (ze względu na deficyt czasu poszukują bardzo aktywnie swoich kolejnych ofiar i najczęściej przemieszczają się w przestrzeniach, w których operują)
ze względu na zaangażowanie masowych zabójców w poszukiwanie nowych, dostępnych celów rekomendowanymi rozwiązaniami reagowania będą ucieczka lub ukrycie się. Przykłady zachowań ofiar, które tak reagowały w realnych zdarzeniach, potwierdzają tezę, iż zamachowiec nie zatrzymuje się i nie sprawdza poszczególnych pomieszczeń, nie ściga osób opuszczających pomieszczenia – kontynuuje natomiast aktywne poszukiwanie nowych ofiar w zajętym obiekcie lub przestrzeni.

Zagrożenie atakami masowych zabójców

Zagrożenie ze strony masowych zabójców w Polsce jest widoczne i są zauważalne czynniki oraz tendencje mogące sprzyjać tego rodzaju zamachom. Do nich z pewnością należą rosnąca polaryzacja społeczna i uwidaczniające się radykalizmy o charakterze światopoglądowym, politycznym lub społecznym. Przykłady zdarzeń z ostatnich lat wskazują też na zwiększającą się liczbę zatrzymywanych sprawców na granicy poczytalności, co może świadczyć o niskiej odporności Polaków na zagrożenia cywilizacyjne oraz stres i obciążenia psychiczne. Do tego dochodzi medialny oraz internetowy przekaz pełen przemocy i mogący stanowić kapitalne źródło wiedzy dla potencjalnych naśladowców. Młode pokolenie coraz mocniej funkcjonuje w wirtualnej rzeczywistości niż w realnym świecie, czerpiąc wzorce z gier komputerowych oraz wszechobecnych aplikacji. Istotnym zagrożeniem jest także zwiększony dostęp do broni palnej poprzez umożliwienie posiadania różnorodnych egzemplarzy broni wraz z amunicją do celów kolekcjonerskich. Procedura otrzymania pozwolenia w takim celu jest znacznie uproszczona, a statystyki z ostatnich lat pokazują wyraźny wzrost liczby wydawanych pozwoleń właśnie w tej kategorii. Te wszystkie czynniki sprawiają, iż należy szczególnie zająć się tematyką reagowania na potencjalne zamachy masowych zabójców posługujących się bronią palną oraz białą – by przygotowywać się na najgorsze przed zdarzeniami, a nie po nich.

Symptomy ataków

nieuprawnione wtargnięcie do obiektu osób zachowujących się agresywnie, wyposażonych w niebezpieczne narzędzia
dźwięki wystrzałów, wybuchów
krzyki ofiar, sprawców i świadków zdarzenia
wszechobecny chaos i panika
widok zabitych lub rannych
sygnały ostrzegania i alarmowania (w większości obiektów użyteczności publicznej nie ma sygnału alarmowego przeznaczonego do ostrzegania przed zagrożeniem ze strony masowego zabójcy – można spodziewać się w takich sytuacjach nadawania standardowych sygnałów do przeprowadzenia ewakuacji np. przeciwpożarowej)
przekazywane informacje o zagrożeniu ze strony innych osób
informacje przekazywane w mediach, mediach społecznościowych i aplikacjach

Wnioski do projektowania rozwiązań zapobiegających lub minimalizujących skutki

zagrożenie zamachami masowych zabójców istnieje i dotyczy zarówno przestrzeni jak i obiektów publicznych
sprawcami tego typu zamachów mogą być osoby z zewnątrz organizacji lub jej członkowie – wówczas sposoby ochrony przed takimi zdarzeniami są jeszcze większym wyzwaniem
zabójcy masowi to sprawcy kryminalni, terrorystyczni, niepoczytalni lub działający w silnych emocjach – każda z tych kategorii jest niebezpieczna dla życia i zdrowia!
zamachowcy posługują się różnego rodzaju bronią palną i białą, używają też urządzeń wybuchowych, samochodów i dronów
przygotowanie obiektów i przestrzeni do ataków uzbrojonych sprawców jest najtańszym i najskuteczniejszym sposobem zapobiegania i minimalizacji skutków
szkolenia i ćwiczenia w tym antyterrorystyczne zwiększają efektywność reagowania na zamachy
przedsięwzięcia szkoleniowe w tym zakresie powinny być powszechne, cykliczne i praktyczne – czyli zapewniające przygotowanie do działania wszystkich użytkowników obiektu i przestrzeni w każdym – nieprzewidzianym czasie i okolicznościach
powszechność i cykliczność szkoleń może być zapewniona przez szkolenia na platformach elearningowych – dostępnych znacznej liczby użytkowników w dowolnym czasie i częstotliwościach
praktyczność zapewniają bezpieczne i opracowane na bazie realnych scenariuszy szkolenia, ćwiczenia i warsztaty – przeprowadzane przez doświadczonych trenerów z wykorzystaniem maksymalnej interakcji i zabezpieczenia materiałowego