Nadużycia gospodarcze w firmach. Kto stoi za oszustwami i jak działają?

4 godzin temu

Doświadczeni pracownicy z wieloletnim stażem, znający procedury i posiadający dostęp do strategicznych informacji – to najczęstszy profil sprawcy nadużyć gospodarczych w firmach. Jak pokazuje raport KPMG "Global profiles of the fraudster. The enemy within", większość incydentów nie wynika z wyrafinowanych metod, ale z luk w kontroli wewnętrznej i zbyt dużego zaufania wobec osób z ugruntowaną pozycją w strukturze firmy.

Tego typu nadużycia gospodarcze nie ograniczają się do jednej branży – dotyczą zarówno przemysłu, jak i usług, a także organizacji publicznych. Skutki finansowe i reputacyjne mogą być bardzo poważne, zwłaszcza gdy wykrycie oszustwa następuje z opóźnieniem lub nie zostaje w ogóle ujawnione na zewnątrz.

Kto stoi za nadużyciami w organizacjach?

Według najnowszego raportu KPMG, typowy sprawca nadużycia to mężczyzna w wieku od 36 do 55 lat, zatrudniony w organizacji od wielu lat i często postrzegany jako lojalny oraz inspirujący pracownik. Jego silna pozycja w firmie pozwala mu działać poza podejrzeniami i wykorzystywać słabe punkty w systemach kontrolnych, takich jak brak rotacji na stanowiskach czy nieskuteczne mechanizmy nadzoru.

Najczęściej dochodzi do sprzeniewierzenia majątku firmy, w tym defraudacji środków finansowych i manipulacji w procesach zakupowych. Aż 52 proc. wszystkich analizowanych przypadków dotyczyło właśnie tego rodzaju działań. Fałszowanie dokumentacji stanowiło 29 proc. incydentów, a kradzież aktywów – 24 proc. Często działania te są ze sobą powiązane i stanowią element szerszego schematu oszustwa.

Cechą charakterystyczną sprawców jest także ich zdolność do manipulowania współpracownikami oraz umiejętność wykorzystania zaufania przełożonych. Wieloletni staż i znajomość procedur wewnętrznych pozwalają im obejść zabezpieczenia i ukrywać nadużycia gospodarcze przez dłuższy czas.

Nadużycia często mają charakter zespołowy

Z badania wynika, iż ponad połowa przypadków (55 proc.) dotyczyła działań grupowych. Sprawcy współpracowali z innymi osobami – zwykle z tej samej organizacji. Coraz częściej w proceder zaangażowani są także partnerzy zewnętrzni, np. dostawcy lub podwykonawcy, którzy ułatwiają ukrycie śladów nieprawidłowości lub pełnią rolę pośredników.

Nadużycia najczęściej pojawiają się w działach operacyjnych, finansowych, zakupach i biurze zarządu, czyli tam, gdzie łączą się kompetencje decyzyjne z dostępem do finansów. Brak skutecznego nadzoru i kontroli krzyżowej stwarza warunki do oszustw, zwłaszcza gdy działania wykonują osoby o dużym stopniu autonomii.

Z raportu wynika również, iż część sprawców po raz pierwszy dopuściła się nadużyć dopiero po wielu latach bezproblemowej pracy. Pokazuje to, jak istotne jest ciągłe monitorowanie zachowań i sygnałów ostrzegawczych, niezależnie od historii zatrudnienia.

Rola sygnalistów coraz ważniejsza

Większość incydentów wykrywa się dzięki sygnalistom lub innym nieformalnym źródłom informacji. Tu widać, jak istotne jest budowanie kultury organizacyjnej sprzyjającej zgłaszaniu nieprawidłowości. Dobrze zaprojektowane kanały zgłaszania, anonimowość i ochrona zgłaszających stanowią klucz do wczesnego wykrywania problemów.

Eksperci KPMG podkreślają, iż skuteczna prewencja wymaga nie tylko technologii, ale także konsekwentnie wdrażanego systemu zarządzania ryzykiem. Znaczenie mają też regularne audyty, analizy danych i edukacja kadry kierowniczej w zakresie etyki biznesowej.

Organizacje, które wspierają transparentność i komunikację, są znacznie lepiej przygotowane do identyfikowania sygnałów ostrzegawczych oraz zapobiegania eskalacji nadużyć.

Jak ograniczyć ryzyko oszustw?

Podstawowymi przyczynami nadużyć są: niewystarczająca kontrola wewnętrzna, brak nadzoru nad osobami na wysokich stanowiskach oraz zbyt duże zaufanie wobec długoletnich pracowników. Co istotne, niemal połowa sprawców wcześniej uchodziła za uczciwych i przejrzystych, co może uśpić czujność przełożonych.

Dlatego eksperci rekomendują regularną weryfikację procedur, szkolenia, monitorowanie obszarów ryzyka oraz rozwój mechanizmów compliance. Takie działania pozwalają nie tylko na wcześniejsze wykrywanie nadużyć, ale także na tworzenie bezpieczniejszego środowiska pracy.

Warto też zwrócić uwagę na narzędzia technologiczne, takie jak analityka predykcyjna czy systemy wykrywające nietypowe transakcje. Ich integracja z procedurami zarządzania ryzykiem może znacząco zwiększyć skuteczność wykrywania potencjalnych zagrożeń.

Raport KPMG „Global profiles of the fraudster” przygotowano na podstawie analizy 256 przypadków nadużyć z ostatnich pięciu lat, obejmujących łącznie co najmniej 669 sprawców. Badanie objęło również wywiady z osobami dopuszczającymi się nadużyć, co pozwoliło lepiej zrozumieć ich motywacje oraz mechanizmy działania.