Koniec „świętego spokoju” w blokach. Fiskus ma nową broń, a kary zrujnują budżet domowy. Sprawdź skrzynkę, zanim będzie za późno

Wielu mieszkańców bloków i właścicieli nieruchomości wciąż żyje w błędnym, i coraz bardziej kosztownym przekonaniu, iż „fiskus nie ma czasu w maluczkich”. Ta zasada, która mogła działać jeszcze dekadę temu, właśnie przestała obowiązywać. Urzędnicy Krajowej Administracji Skarbowej zostali uzbrojeni w potężne narzędzia cyfrowe, a stawki kar poszybowały w górę drastycznie i „po cichu”, drenując kieszenie Polaków. jeżeli w Twojej skrzynce pocztowej pojawi się charakterystyczny list z Urzędu Skarbowego, może to oznaczać, iż cyfrowa pętla właśnie się zacisnęła, a urzędnik po drugiej stronie biurka wie już o Twoich finansach więcej, niż Ty sam pamiętasz. Jakich błędów nie popełniać, by nie stracić oszczędności życia przez jeden błąd w systemie?

Fot. Warszawa w Pigułce

Czasy, w których kontroler musiał fizycznie przyjść do firmy lub sklepu, by znaleźć nieprawidłowości, odeszły do lamusa. Dziś kontrola odbywa się w ciszy serwerowni, a Ty dowiadujesz się o niej dopiero wtedy, gdy jest już za późno na proste tłumaczenia. Nowa rzeczywistość podatkowa w Polsce to połączenie bezlitosnej matematyki (wzrost kar) z technologiczną inwigilacją (sztuczna inteligencja).

Fot. Shutterstock / Warszawa w Pigułce

Cicha podwyżka kar. Mandat w górę bez debaty w Sejmie

Większość Polaków kojarzy zmiany w podatkach z głośnymi kłótniami w Sejmie, nocnymi głosowaniami i podpisem prezydenta w świetle fleszy. Tymczasem jedna z najbardziej dotkliwych zmian dla naszych portfeli dokonała się „automatycznie”, bez medialnego szumu i pasków w serwisach informacyjnych. Chodzi o drastyczny wzrost kar za wykroczenia i przestępstwa skarbowe, który uderza nie tylko w milionerów, ale w każdego podatnika.

Mechanizm ten jest bezpośrednio i nierozerwalnie powiązany z płacą minimalną. Polski Kodeks Karny Skarbowy jest tak skonstruowany, iż wysokość grzywien nie jest kwotą stałą (np. sztywne 500 zł wpisane w ustawę), ale jest każdorazowo wyliczana na podstawie minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w danym roku. Ponieważ w ostatnich latach płaca minimalna rosła w rekordowym tempie – dwukrotnie w 2023 roku i dwukrotnie w 2024 roku – wraz z nią, automatycznie, windowane były stawki mandatów.

O jakich kwotach realnie mówimy? W drugiej połowie 2024 roku i w 2025 roku, przy minimalnym wynagrodzeniu przekraczającym 4300 zł brutto, widełki kar stały się drakońskie:

• Minimalny mandat skarbowy (wynoszący ustawowo 1/10 płacy minimalnej) to już kwota rzędu 430 zł. Urzędnik nie ma prawnej możliwości wypisania mniejszej kary, choćby za drobny, niezawiniony błąd czy spóźnienie z deklaracją o jeden dzień.
• Maksymalny mandat, jaki urzędnik może nałożyć „od ręki” podczas kontroli (bez kierowania sprawy do sądu), to aż pięciokrotność minimalnego wynagrodzenia. Mowa tu o kwocie rzędu 21 500 zł. To dla wielu rodzin równowartość kilkumiesięcznych dochodów.

To jednak tylko wykroczenia. jeżeli sprawa zostanie zakwalifikowana jako przestępstwo skarbowe (np. działanie celowe, ukrywanie dochodów na większą skalę, recydywa), kary wymierzane przez sąd nie mają już „bezpiecznego sufitu” i mogą sięgać milionów złotych. Wystarczy drobne niedopatrzenie w PIT, niezgłoszony wynajem mieszkania czy ukrywanie dochodów z weekendowych „fuch”, by narazić się na finansową ruinę. A wpaść jest dziś łatwiej niż kiedykolwiek.

Wielki Brat patrzy: Sztuczna inteligencja prześwietla Twoje życie

Przez lata skuteczność skarbówki była ograniczona zasobami ludzkimi. Urzędnicy fizycznie nie byli w stanie sprawdzić każdego przelewu, każdej aukcji internetowej czy każdej umowy najmu. To dawało wielu Polakom złudne poczucie anonimowości. „Jestem za mały, żeby mnie sprawdzali” – myśleli. To podejście dzisiaj jest najkrótszą drogą do kłopotów.

Krajowa Administracja Skarbowa (KAS) przeszła potężną, wieloletnią cyfryzację i została uzbrojona w zaawansowane algorytmy sztucznej inteligencji oraz systemy Big Data. Nowoczesne narzędzia, takie jak STIR (System Teleinformatyczny Izby Rozliczeniowej) czy JPK (Jednolity Plik Kontrolny), pozwalają na błyskawiczne krzyżowanie danych z setek różnych źródeł w czasie rzeczywistym. System „widzi wszystko” i nie potrzebuje kawy ani przerwy na sen.

Algorytmy KAS analizują nie tylko to, co oficjalnie deklarujemy w zeznaniach podatkowych, ale przede wszystkim to, jak żyjemy i czy nasz styl życia „spina się” z papierami. Sztuczna inteligencja potrafi w ułamku sekundy wychwycić anomalie:

• Nieruchomości a dochody: Kupiłeś mieszkanie za gotówkę lub wpłaciłeś duży wkład własny, a w PIT od lat wykazujesz minimalną krajową? System oflaguje to jako „nieujawnione źródła dochodu”. Podatek od takich dochodów to karny domiar w wysokości aż 75%.
• Luksus na firmę: Jeździsz luksusowym autem w leasingu, tankujesz tysiące litrów paliwa, a Twoja firma od lat wykazuje straty? Algorytm uzna to za próbę sztucznego generowania kosztów i wytypuje Cię do kontroli krzyżowej.
• Handel w sieci (Dyrektywa DAC7): Regularnie sprzedajesz ubrania na Vinted, elektronikę na OLX czy rękodzieło na Allegro, a nie masz działalności gospodarczej? Od 1 lipca 2024 roku weszły w życie przepisy (z działaniem wstecznym!), które zmuszają platformy do raportowania Twoich obrotów wprost do skarbówki, jeżeli przekroczysz limity (30 transakcji lub 2000 euro).

Mieszkańcy bloków na celowniku. „Ukryty najem” przestaje być ukryty

Szczególnie zagrożoną grupą są mieszkańcy miast, którzy posiadają puste lokale. Wielu właścicieli wciąż wynajmuje mieszkania „na gębę”, pobierając gotówkę do ręki, by uniknąć płacenia ryczałtu (który i tak jest niski, bo wynosi 8,5%). Wydaje im się, iż skoro nie ma przelewu w banku z tytułem „czynsz”, to są bezpieczni.

Nic bardziej mylnego. Systemy KAS są coraz sprytniejsze. Potrafią analizować zużycie mediów. jeżeli właściciel deklaruje, iż mieszkanie stoi puste (brak dochodu), a liczniki wskazują na regularne zużycie wody i prądu na poziomie 4-osobowej rodziny, dla algorytmu jest to jasny sygnał: tam odbywa się nielegalny najem. Dodatkowo, skarbówka coraz częściej korzysta z danych z portali rezerwacyjnych (Booking, Airbnb), które mają obowiązek dzielić się informacjami o gospodarzach. To, co kiedyś wymagało donosu „życzliwego sąsiada”, dziś robi bezduszny kod w kilka sekund.

Wyrok zapada w systemie. Co oznacza list ze skarbówki?

Najważniejsza i najbardziej niepokojąca informacja dotyczy samej procedury kontrolnej. W dawnych czasach wezwanie do Urzędu Skarbowego często miało na celu „wyjaśnienie wątpliwości” lub dopytanie o szczegóły. Dziś, w erze analizy danych, sytuacja wygląda diametralnie inaczej.

Eksperci podatkowi ostrzegają: jeśli w Twojej skrzynce pocztowej znalazło się wezwanie do złożenia wyjaśnień, to znaczy, iż system już wydał na Ciebie wstępny wyrok.

Urzędnicy rzadko wzywają „na ślepo” czy „na chybił trafił”. Pismo, które otrzymujesz, jest zwykle efektem wcześniejszej, głębokiej analizy wykonanej przez algorytmy. Skarbówka prawdopodobnie już wie, iż popełniłeś błąd lub ukryłeś dochód – ma na to twarde dowody w postaci wyciągów bankowych (do których ma dostęp w trybie kontrolnym), raportów z platform sprzedażowych czy aktów notarialnych. Wezwanie jest często tylko formalnością procesową, mającą na celu potwierdzenie ustaleń lub danie podatnikowi ostatniej, nikłej szansy na przyznanie się do winy przed wszczęciem postępowania karnego.

Cyfrowy fiskus nie śpi, a jego narzędzia są z każdym miesiącem coraz bardziej precyzyjne i autonomiczne. Ignorancja, liczenie na szczęście lub powtarzanie mantry „jakoś to będzie” to w 2025 roku najkrótsza droga do potężnych problemów finansowych. Pamiętaj: w starciu z algorytmem, Twoim jedynym pancerzem jest porządek w papierach.