Kolędy niebiańskim piórem pisane

Boże Narodzenie jest nie tylko wielkim świętem kościelnym. Przede wszystkim jest najbardziej zacisznym świętem domowego ogniska i rodziny.

Jednym z elementów tego święta jak i również wszelkich obrządków i uroczystości jest muzyka. Wśród zwykłych euforii – choinki, potraw wigilijnych i prezentów – uroczystość wigilijna wyróżnia się śpiewem ku czci Dzieciątka Bożego i jest to śpiew specjalnych pieśni zwanych kolędami.

Nazwa kolędy pochodzi od łacińskiego słowa calendae, co oznaczało w kalendarzu juliańskim pierwszy dzień miesiąca, szczególnie obchodzony w styczniu. Zgodnie ze staropolskim obyczajem kolędy stanowiły śpiewy zawierające życzenia na nadchodzący rok. Jednak słowo kolęda zyskało dzisiejsze znaczenie dopiero pod koniec XVII wieku, kiedy określenie to zaczęło coraz częściej stosować w odniesieniu do wszystkich bożonarodzeniowych pieśni. Od XIX wieku kolędy nabrały charakteru kościelnego.

Legenda mówi, iż pierwszą kolędę zaśpiewał św. Franciszek. Pierwsze ślady kolęd na ziemiach polskich można spotkać już przed XV wiekiem. Jednak najstarsze zabytki pochodzą z pierwszej połowy XV wieku. Miały one formę modlitwy i wywodziły się z hymnografii łacińskiej i czeskiej.

Wiele śpiewanych przez nas kolęd pochodzi sprzed kilkuset lat i wciąż są w wielowiekowej tradycji przekazywane z pokolenia na pokolenie. Prawdopodobnie możemy się poszczycić największą ilością kolęd na świecie. Te, które powstały do końca XVIII wieku są śpiewane do dziś.

Trudne jest ustalenie autorstwa kolęd, bowiem większość z utworów to dzieła anonimowe. Nie ujmowało to jednak utworom popularności. Wiadomym jednak jest, iż najsłynniejsze z nich napisali wybitni polscy twórcy.

Tekst do pięknej kolędy „W żłobie leży” napisał jezuita Piotr Skarga. Słowa innej popularnej kolędy „Bóg się rodzi” ułożył wybitny poeta doby sentymentalizmu, Franciszek Karpiński. Autorem muzyki i słów „Bracia, patrzcie jeno” jest Teofil Klonowski. „Mędrcy świata, monarchowie” to z kolei dzieło Stefana Bortkiewicza ( słowa) oraz Zygmunta Odelgiewicza ( muzyka). Słowa „Mizernej, cichej, stajenki lichej” stworzył Teofil Lenartowicz.

Wiersze będące tekstami kolęd pisali tak znakomici polscy poeci, jak: Jan Andrzej Morsztyn, Mikołaj Sęp Szarzyński, Kazimierz Wierzyński czy Jan Lechoń.

Wiele kolęd ma ludowy rodowód, nieraz ich lokalna popularność rozniosła się na cały kraj. Tak było z powszechnie znaną góralską kolędą „Oj, maluśki, maluśki”, pochodząca z przełomu XVIII i XIX wieku.

Najpopularniejsza na świecie, to oczywiście kolęda „Cicha noc”, która powstała w Austrii w 1818 roku. Słowa napisał ksiądz Joseph Mohr, a muzykę (na gitarę) skomponował organista Franz Xaver Gruber. Została przetłumaczona na około trzysta języków i dialektów. Polski tekst około roku 1930 napisał Piotr Maszyński.

Kolędy przetrwały dzięki ustnym przekazom i tradycji ich śpiewania. By ta tradycja nigdy nie zaginęła zaśpiewajmy kilka kolęd w zbliżające się święta Bożego Narodzenia.

Autor: Katarzyna Hass PiMBP w Nakle nad Notecią – Filia w Paterku