Kara śmierci w USA: od kolonialnych kodeksów po spory konstytucyjne

Historia kary śmierci w Stanach Zjednoczonych to opowieść o brutalnych początkach kolonii, religijnych kodeksach, technologicznych „innowacjach” i nieustannej debacie nad konstytucyjnością najwyższego wymiaru kary. Od powieszeń i stosów w XVII wieku po elektryczne krzesło Edisona i komory gazowe XX wieku – amerykański system prawny nieustannie balansował między tradycją, postępem a społecznym sprzeciwem.

Kara śmierci w USA ma dłuższą historię niż samo państwo. Już w 1608 roku w kolonii Virginia kapitan George Kendall został stracony za szpiegostwo na rzecz Hiszpanii. W kolejnych dekadach katalog przestępstw zagrożonych najwyższą karą obejmował nie tylko morderstwa, ale także bluźnierstwo, cudzołóstwo, kradzież płodów rolnych czy choćby hazard. W Massachusetts, rządzonym przez purytanów, kodeksy karne opierano na Pięcioksięgu Mojżeszowym, co prowadziło do egzekucji za czary – jak w słynnych procesach w Salem w 1692 roku.

Po ogłoszeniu niepodległości i uchwaleniu Konstytucji w 1787 roku pojawiły się pierwsze gwarancje proceduralne – prawo do obrony, zakaz kar okrutnych i wymyślnych oraz instytucja ławy przysięgłych. Mimo to katalog przestępstw gardłowych pozostawał szeroki, a w stanach niewolniczych kara śmierci dotyczyła także buntujących się niewolników i ich pomocników.

XIX wiek przyniósł pierwsze próby zniesienia kary śmierci – Michigan zrobiło to w 1846 roku, a w ślad za nim poszły Rhode Island i Wisconsin. Jednak fala populizmu i wzrost przestępczości w okresie prohibicji i wielkiego kryzysu doprowadziły do jej przywrócenia w wielu stanach.

Metody egzekucji ewoluowały wraz z technologią. Powieszenie ustępowało miejsca krzesłu elektrycznemu, wynalezionemu przez Thomasa Edisona w ramach kampanii przeciw prądowi zmiennemu. W 1921 roku Nevada wprowadziła komorę gazową, uznawaną za bardziej „humanitarną”, choć pierwsze próby pokazały jej okrucieństwo. Publiczne egzekucje, niegdyś atrakcja dla tłumów, zostały zakazane dopiero w latach 30. XX wieku.

Przełom nastąpił w 1972 roku, gdy Sąd Najwyższy w sprawie Furman v. Georgia uznał, iż kara śmierci w ówczesnym kształcie jest niekonstytucyjna, ponieważ sprzyja dyskryminacji rasowej i społecznej. Choć wyrok nie zniósł jej całkowicie, wymusił reformy i ograniczenia. Od tego czasu kara śmierci w USA stała się przedmiotem nieustannej debaty – między zwolennikami surowej sprawiedliwości a obrońcami praw człowieka.