Jedna chwila wystarczy, by stracić wszystko z konta. Eksperci biją na alarm

Polska doświadcza w tej chwili niespotykanej dotąd fali cyberprzestępczości skierowanej przeciwko sektorowi finansowemu, której rozmiary budzą poważne zaniepokojenie wśród instytucji nadzorczych oraz służb odpowiedzialnych za bezpieczeństwo państwa. Zespół Reagowania na Incydenty Bezpieczeństwa Komputerowego działający przy Komisji Nadzoru Finansowego opublikował szczegółowe zestawienie za rok 2024, które odsłania dramatyczny wzrost aktywności internetowych oszustów oraz narastające zagrożenie dla bezpieczeństwa finansowego polskich obywateli funkcjonujących w środowisku cyfrowym.

Fot. Obraz zaprojektowany przez Warszawa w Pigułce wygenerowany w DALL·E 3.

Informacje zawarte w raporcie opracowanym przez zespół CSIRT KNF przedstawiają obraz systematycznej i wysoce zorganizowanej kampanii prowadzonej przez cyberprzestępców, którzy w ciągu dwunastu miesięcy ubiegłego roku utworzyli i wprowadzili do użytku ponad pięćdziesiąt jeden tysięcy niebezpiecznych witryn internetowych. Ta cyfra oznacza zwiększenie o siedemdziesiąt procent w stosunku do roku poprzedniego, kiedy to zarejestrowano trzydzieści tysięcy sto czterdzieści oszukańczych witryn internetowych, co już wówczas było postrzegane jako alarmujący poziom zagrożenia dla polskich użytkowników usług finansowych.

Długoterminowa analiza rozwoju tego zjawiska ujawnia jeszcze bardziej niepokojący obraz dynamiki zmian. W roku 2022 specjaliści zidentyfikowali siedemnaście tysięcy dwieście niebezpiecznych witryn, podczas gdy rok wcześniej, w 2021 roku, liczba ta wynosiła jedenaście tysięcy czterysta sześćdziesiąt osiem przypadków. Oznacza to, iż w okresie zaledwie trzech lat liczba oszukańczych witryn internetowych wzrosła niemal pięciokrotnie, co jednoznacznie wskazuje na systematyczną profesjonalizację środowisk cyberprzestępczych oraz ich stale rosnące możliwości techniczne i organizacyjne.

Rzeczywista skala problemu staje się jeszcze bardziej wyrazista, gdy porównamy liczbę witryn zgłoszonych przez zespół CSIRT KNF z ogólnymi danymi statystycznymi dotyczącymi cyberprzestępczości w całym kraju. Witryny zidentyfikowane przez zespół Komisji Nadzoru Finansowego stanowiły ponad połowę wszystkich niebezpiecznych stron umieszczonych na oficjalnej liście prowadzonej przez CERT Polska w minionym roku. Łącznie na tej liście znalazło się dziewięćdziesiąt dwa tysiące dwieście siedemdziesiąt dziewięć witryn, co oznacza, iż sektor finansowy stał się głównym obiektem ataków cyberprzestępców działających na polskim rynku internetowym.

Szczegółowa analiza struktury zagrożeń przeprowadzona przez ekspertów zespołu CSIRT KNF wykazuje, iż oszuści skoncentrowali swoje działania przede wszystkim na tworzeniu fałszywych platform inwestycyjnych, które stanowiły niemal dziewięćdziesiąt procent wszystkich zidentyfikowanych zagrożeń. Dokładnie czterdzieści pięć tysięcy dziewięćset osiemdziesiąt pięć witryn, czyli osiemdziesiąt dziewięć i cztery dziesiąte procenta wszystkich zgłoszonych przypadków, dotyczyło właśnie tego rodzaju oszustw finansowych.

Przestępcy specjalizujący się w tworzeniu fałszywych platform inwestycyjnych opracowali wyrafinowane strategie dotarcia do potencjalnych ofiar, wykorzystując przede wszystkim masowe kampanie reklamowe w sieciach społecznościowych, wyszukiwarkach internetowych oraz na różnorodnych portalach informacyjnych i rozrywkowych. Te kampanie są często precyzyjnie ukierunkowane, wykorzystując zaawansowane algorytmy profilowania użytkowników, aby dotrzeć do osób najbardziej podatnych na tego typu propozycje, w tym emerytów, osób poszukujących dodatkowych źródeł dochodów czy inwestorów początkujących.

Poza dominującymi fałszywymi platformami inwestycyjnymi, cyberprzestępcy aktywnie rozwijali także inne formy oszustw internetowych. Cztery tysiące trzydzieści witryn zostało wykorzystanych do prowadzenia fałszywych ankiet, które często służą jako instrument do wyłudzania danych osobowych lub jako pierwsze ogniwo w bardziej skomplikowanych strukturach oszustw. Pięćset dwadzieścia jedna witryn naśladowała serwisy firm kurierskich i pocztowych, wykorzystując rosnącą popularność zakupów internetowych oraz powszechność korzystania z usług dostawczych.

Sto sześćdziesiąt sześć witryn podszywało się pod znane portale społecznościowe, próbując wyłudzić dane dostępowe do kont użytkowników, co może służyć zarówno do kradzieży tożsamości, jak i do wykorzystania skradzionych profili do dalszego rozprzestrzeniania oszustw wśród znajomych ofiar. Sto dwadzieścia pięć witryn zostało zaprojektowanych jako fałszywe bramki płatności, które mogą przechwytywać dane kart kredytowych i debetowych podczas pozornie legalnych transakcji zakupowych.

Metody budowania zaufania stosowane przez cyberprzestępców stają się coraz bardziej wyrafinowane i wykorzystują głęboko zakorzenione w polskim społeczeństwie mechanizmy zaufania do osób publicznych. W dwudziestu sześciu procentach przypadków oszuści wykorzystywali wizerunki znanych polityków, często tworzące fałszywe wywiady, rekomendacje czy rzekome inwestycje przedstawicieli władzy. Ta strategia jest szczególnie skuteczna, ponieważ wykorzystuje naturalną skłonność ludzi do naśladowania zachowań osób postrzeganych jako kompetentne i wiarygodne.

Czternaście procent oszustów wykorzystywało wizerunki celebrytów, tworząc fałszywe historie sukcesu, rzekome rekomendacje produktów finansowych czy choćby całkowicie zmyślone biografie biznesowe znanych osób. Jedenaście procent przypadków dotyczyło wykorzystywania nazw i znaków graficznych Spółek Skarbu Państwa, co ma szczególnie silny wpływ na polskich konsumentów, którzy tradycyjnie postrzegają instytucje państwowe jako bardziej wiarygodne niż podmioty prywatne.

Równie często, bo w jedenastu procentach przypadków, pojawiały się oferty pomocy w odzyskaniu wcześniej utraconych środków finansowych. Ten typ oszustwa jest szczególnie podstępny, ponieważ celuje w osoby, które już wcześniej padły ofiarą przestępców internetowych i desperacko poszukują sposobów na odzyskanie swoich pieniędzy. Oszuści wykorzystują ich zrozpaczenie i gotowość do podjęcia ryzyka, oferując usługi, które w rzeczywistości prowadzą do kolejnych strat finansowych.

Zespół CSIRT KNF zwraca szczególną uwagę na rosnącą rolę sztucznej inteligencji w kreowaniu coraz bardziej przekonujących oszustw internetowych. Nowoczesne technologie sztucznej inteligencji umożliwiają przestępcom tworzenie realistycznych materiałów wizualnych, w tym fałszywych nagrań filmowych z udziałem znanych osób, syntetycznych fotografii czy choćby całkowicie wygenerowanych tożsamości. Te technologie pozwalają również na automatyzację procesu tworzenia treści tekstowych, które mogą naśladować styl komunikacji konkretnych osób lub instytucji.

Wykorzystanie sztucznej inteligencji przez cyberprzestępców wykracza daleko poza samo tworzenie treści. Zaawansowane algorytmy pozwalają na personalizację komunikatów skierowanych do konkretnych ofiar, analizę ich zachowań internetowych oraz dostosowanie strategii ataku do psychologicznego profilu potencjalnej ofiary. Ta technologiczna ewolucja oszustw internetowych sprawia, iż choćby osoby o wysokiej świadomości cyberbezpieczeństwa mogą stać się ofiarami wyrafinowanych ataków.

Profesjonalizacja działań cyberprzestępców przejawia się również w coraz bardziej zaawansowanej infrastrukturze technicznej wykorzystywanej do prowadzenia oszustw. Nowoczesne oszukańcze witryny internetowe często wykorzystują certyfikaty szyfrowania, profesjonalne szablony graficzne, projektowanie dostosowujące się do różnych urządzeń oraz inne elementy, które sprawiają, iż wyglądają identycznie jak witryny legalnych instytucji finansowych. Niektóre z tych witryn wykorzystują choćby zaawansowane techniki inżynierii społecznej, takie jak fałszywe rozmowy na żywo z obsługą klienta czy sztuczne liczniki pokazujące rzekome zyski innych inwestorów.

Skutki ekonomiczne tej fali cyberprzestępczości są trudne do precyzyjnego oszacowania, ale dostępne dane sugerują, iż straty polskich konsumentów mogą sięgać setek milionów złotych rocznie. Oprócz bezpośrednich strat finansowych, ofiary oszustw internetowych często doświadczają także poważnych konsekwencji psychologicznych, w tym depresji, lęków oraz utraty zaufania do instytucji finansowych i technologii cyfrowych. Te wtórne skutki mogą mieć długotrwały wpływ na życie poszkodowanych oraz ich rodzin.

Komisja Nadzoru Finansowego w odpowiedzi na rosnące zagrożenia intensyfikuje działania edukacyjne skierowane do polskich konsumentów, podkreślając znaczenie zachowania szczególnej ostrożności podczas korzystania z internetu, zwłaszcza w kontekście ofert finansowych i inwestycyjnych. Eksperci zalecają stosowanie zasady ograniczonego zaufania, zgodnie z którą każda oferta wydająca się zbyt atrakcyjna powinna być traktowana z podejrzliwością i poddana dokładnej weryfikacji.

Zespół CSIRT KNF, funkcjonujący w strukturach Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego jako sektorowy zespół cyberbezpieczeństwa dla rynku finansowego, działa w ramach ustawy o Krajowym Systemie Cyberbezpieczeństwa i koncentruje swoje wysiłki na ciągłym monitorowaniu i analizie działań cyberprzestępców. Jego głównym zadaniem jest identyfikowanie nowych zagrożeń, śledzenie ewolucji metod działania oszustów oraz kooperacja z innymi organami w zakresie zwalczania cyberprzestępczości finansowej.

Międzynarodowy charakter cyberprzestępczości finansowej sprawia, iż polska administracja coraz ściślej współpracuje z odpowiednikami w innych krajach europejskich oraz z organizacjami międzynarodowymi zajmującymi się bezpieczeństwem cybernetycznym. Ta kooperacja obejmuje wymianę informacji o nowych zagrożeniach, wspólne działania operacyjne oraz harmonizację procedur i standardów bezpieczeństwa.

Rosnąca liczba oszustw internetowych wskazuje również na potrzebę wzmocnienia edukacji cyfrowej polskiego społeczeństwa, szczególnie w grupach wiekowych najbardziej narażonych na tego typu ataki. Programy edukacyjne powinny obejmować nie tylko podstawowe zasady bezpieczeństwa w internecie, ale także rozwijanie umiejętności krytycznego myślenia o treściach spotykanych internetowo oraz rozpoznawania technik manipulacji stosowanych przez cyberprzestępców.

Przyszłość walki z cyberprzestępczością finansową będzie prawdopodobnie wymagać zastosowania jeszcze bardziej zaawansowanych technologii, w tym sztucznej inteligencji po stronie organów ścigania, która będzie mogła konkurować z narzędziami wykorzystywanymi przez przestępców. Rozwój technologii łańcucha bloków, biometrii oraz innych innowacyjnych rozwiązań może przyczynić się do zwiększenia bezpieczeństwa transakcji finansowych oraz utrudnienia działania oszustom internetowym.

Długoterminowe trendy sugerują, iż cyberprzestępczość finansowa będzie przez cały czas ewoluować i dostosowywać się do zmieniających się technologii oraz zachowań konsumentów. Dlatego też najważniejsze znaczenie ma nie tylko reaktywne reagowanie na istniejące zagrożenia, ale także proaktywne przewidywanie przyszłych form ataków oraz przygotowywanie odpowiednich mechanizmów obronnych, które pozwolą na skuteczną ochronę polskich konsumentów przed coraz bardziej wyrafinowanymi formami oszustw internetowych.

Szczególnego znaczenia nabiera kwestia edukacji najmłodszych użytkowników internetu, którzy wchodzą w dorosłe życie w środowisku cyfrowym pełnym zagrożeń. Programy edukacyjne skierowane do młodzieży powinny kłaść nacisk nie tylko na techniczne aspekty bezpieczeństwa, ale także na kształtowanie adekwatnych postaw wobec pieniędzy, inwestowania oraz krytycznej oceny informacji napotykanych w przestrzeni internetowej.

Banki i inne instytucje finansowe działające na polskim rynku coraz aktywniej angażują się w działania prewencyjne, wprowadzając zaawansowane systemy wykrywania podejrzanych transakcji, usprawniając procedury weryfikacji tożsamości klientów oraz intensyfikując komunikację ostrzegawczą skierowaną do swoich użytkowników. Te działania obejmują także współpracę z organami ścigania w zakresie szybkiego reagowania na zgłoszenia o próbach oszustwa oraz udostępniania danych niezbędnych do prowadzenia dochodzeń.

Rozwój technologii płatności bezgotówkowych, choć przynosi wiele korzyści dla konsumentów, jednocześnie tworzy nowe możliwości dla cyberprzestępców. Płatności mobilne, portfele cyfrowe oraz inne innowacyjne formy transakcji finansowych wymagają opracowania nowych standardów bezpieczeństwa oraz procedur ochrony przed nadużyciami. Instytucje finansowe muszą równoważyć potrzebę zapewnienia wygody użytkowania z koniecznością utrzymania wysokiego poziomu bezpieczeństwa.

Rosnące znaczenie sztucznej inteligencji w działaniach cyberprzestępców wymaga także odpowiedniego dostosowania strategii obronnych. Tradycyjne metody wykrywania oszustw oparte na statycznych regułach i wzorcach mogą okazać się niewystarczające w konfrontacji z adaptacyjnymi algorytmami stosowanymi przez przestępców. Dlatego też instytucje finansowe coraz częściej inwestują w zaawansowane systemy uczenia maszynowego, które mogą dostosowywać się do zmieniających się metod ataków.

Współpraca międzynarodowa w zakresie zwalczania cyberprzestępczości finansowej nabiera szczególnego znaczenia w kontekście transgranicznego charakteru tego zjawiska. Cyberprzestępcy często działają z terenu różnych krajów, wykorzystując różnice w systemach prawnych oraz procedurach ścigania do utrudniania działań organów ścigania. Harmonizacja przepisów prawnych oraz usprawnienie mechanizmów współpracy między krajami stanowi najważniejszy element skutecznej walki z tym zjawiskiem.

Wpływ cyberprzestępczości finansowej na zaufanie społeczne do instytucji finansowych oraz technologii cyfrowych może mieć długotrwałe konsekwencje dla rozwoju gospodarki cyfrowej w Polsce. Utrata zaufania może prowadzić do ograniczenia korzystania z nowoczesnych usług finansowych, co z kolei może spowolnić innowacje oraz rozwój sektora finansowego. Dlatego też najważniejsze znaczenie ma nie tylko skuteczne zwalczanie cyberprzestępczości, ale także odbudowywanie zaufania społecznego poprzez transparentną komunikację o podejmowanych działaniach oraz edukację dotyczącą bezpieczeństwa cyfrowego.

Analizując trendy rozwoju cyberprzestępczości finansowej, eksperci wskazują na prawdopodobność dalszej specjalizacji i profesjonalizacji tego środowiska. Przestępcy coraz częściej działają w zorganizowanych grupach, w których poszczególni członkowie specjalizują się w różnych aspektach oszustw, od tworzenia fałszywych witryn internetowych, przez prowadzenie kampanii reklamowych, aż po pranie pieniędzy. Ta specjalizacja pozwala na zwiększenie skuteczności działań przestępczych oraz utrudnia ich wykrywanie i ściganie.

Rola mediów społecznościowych w rozprzestrzenianiu oszustw finansowych stale rośnie, co wynika z powszechności korzystania z tych platform oraz ich algorytmów promowania treści. Cyberprzestępcy wykorzystują mechanizmy reklamowe oferowane przez największe platformy społecznościowe do docierania do potencjalnych ofiar, często omijając filtry bezpieczeństwa poprzez stosowanie wyrafinowanych technik maskowania prawdziwej natury swoich ofert.

Przyszłość bezpieczeństwa cyfrowego w sektorze finansowym będzie prawdopodobnie wymagać zastosowania jeszcze bardziej zaawansowanych technologii ochrony, w tym rozwiązań opartych na sztucznej inteligencji, biometrii behawioralnej oraz analizie wzorców zachowań użytkowników. Te technologie mogą pozwolić na wykrywanie prób oszustwa w czasie rzeczywistym oraz na lepsze dostosowanie środków ochrony do indywidualnych profili ryzyka użytkowników.

Długoterminowy sukces w walce z cyberprzestępczością finansową będzie zależał od skoordynowanych działań wszystkich interesariuszy, w tym organów nadzoru, instytucji finansowych, firm technologicznych oraz samych konsumentów. Tylko poprzez współpracę i dzielenie się informacjami o zagrożeniach możliwe będzie skuteczne przeciwdziałanie coraz bardziej wyrafinowanym formom oszustw internetowych oraz ochrona polskich obywateli przed finansowymi stratami i psychologicznymi traumami związanymi z padnięciem ofiarą cyberprzestępców.