Handel ludźmi w Europie – między retoryką a skutecznością ścigania

Zdjęcie: https://euractiv.pl/section/bezpieczenstwo-i-obrona/news/handel-ludzmi-w-europie-miedzy-retoryka-a-skutecznoscia-scigania/

W obliczu rosnącej liczby ofiar i coraz bardziej złożonych form handlu ludźmi instytucje unijne intensyfikują współpracę. Spotkanie prokuratorów w Eurojuście miało pokazać, iż walka z tym procederem jest priorytetem.

Według danych przedstawionych w Eurojuście tylko w ubiegłym roku odnotowano ponad 10,7 tys. ofiar handlu ludźmi – to najwyższy wynik od ponad dekady. Wbrew stereotypowi, nie chodzi wyłącznie o kobiety i dziewczęta wykorzystywane seksualnie. Coraz częściej ofiarami padają również mężczyźni, a ich liczba od 2013 r. wzrosła ponad dwukrotnie.

Jeszcze bardziej niepokojące są nowe obszary eksploatacji: handel w celu pozyskania organów, przymuszanie do oszustw finansowych czy nadużyć związanych z systemami socjalnymi. Zjawiska te pokazują, iż siatki przestępcze są elastyczne i gwałtownie adaptują się do zmian społecznych i technologicznych.

Eurojust jako forum współpracy

Spotkanie z 24–25 września 2025 r. w siedzibie Eurojustu w Hadze zgromadziło prokuratorów, przedstawicieli Komisji Europejskiej, Europolu oraz krajowych delegatów. Celem było nie tylko omówienie najnowszych trendów, ale także poszukiwanie sposobów na lepszą koordynację śledztw transgranicznych.

Michael Schmid, przewodniczący Eurojustu, podkreślał, iż nowe strategie unijne mają wzmocnić współpracę, aby „postawić handlarzy przed wymiarem sprawiedliwości i chronić osoby najbardziej bezbronne”. Warto jednak zastanowić się, czy koordynacja na poziomie europejskim nie rozbija się w praktyce o barierę odmiennych procedur krajowych i ograniczone zasoby organów ścigania w poszczególnych państwach.

Nowe technologie – szansa czy ryzyko?

Jednym z tematów konferencji była rola sztucznej inteligencji w handlu ludźmi. Z jednej strony nowe narzędzia cyfrowe pozwalają przestępcom na bardziej wyrafinowane metody werbowania i kontrolowania ofiar. Z drugiej – to właśnie technologia może stać się sprzymierzeńcem organów ścigania, jeżeli będzie odpowiednio wykorzystana do analizy danych i śledzenia przepływów finansowych.

Problem w tym, iż AI jest narzędziem obosiecznym. jeżeli państwa członkowskie nie wprowadzą spójnych ram prawnych i nie zapewnią dostatecznych kompetencji technicznych, narzędzia te mogą być skuteczniejsze w rękach grup przestępczych niż w strukturach wymiaru sprawiedliwości.

Wymiar prawny i ryzyko nieskuteczności

Koordynator UE ds. zwalczania handlu ludźmi, Diane Schmitt, wskazała, iż polityka unijna musi uwzględniać zmieniającą się geopolitykę i powiązania handlu ludźmi z innymi formami przestępczości, takimi jak cyberprzestępczość czy handel narkotykami. Jej słowa są istotne, ale powstaje pytanie, na ile rzeczywiście unijne akty prawne odpowiadają tym wyzwaniom.

Dotychczasowe instrumenty opierają się głównie na zaleceniach i wspieraniu koordynacji. Nie tworzą jednak jednolitych standardów ścigania. Skutkuje to tym, iż w jednych państwach za określone czyny grożą surowe kary, podczas gdy w innych procedury są łagodniejsze, co sprzyja „forum shopping” przez przestępców.

Ofiary w centrum uwagi – deklaracja a praktyka

Deklaracje uczestników spotkania w Eurojuście jednoznacznie stawiają ofiary w centrum polityki przeciwdziałania. Handel ludźmi to zbrodnia, która odbiera godność, wolność i podstawowe prawa, a jednym z głównych priorytetów ma być ich ochrona i reintegracja.

Tymczasem raporty organizacji pozarządowych wielokrotnie wskazywały, iż w praktyce ofiary są często traktowane przede wszystkim jako źródło dowodów w postępowaniu, a nie podmioty, których prawa należy chronić. Brakuje jednolitych standardów dotyczących identyfikacji poszkodowanych, a system wsparcia psychospołecznego bywa niewystarczający.

Handel dziećmi i brak skutecznych narzędzi

Szczególnie dramatycznym problemem pozostaje handel dziećmi. Prokuratorzy omawiali najlepsze praktyki w tym zakresie, ale faktem jest, iż śledztwa transgraniczne napotykają tu szczególne trudności – od zróżnicowanych definicji prawnych po brak wyspecjalizowanych struktur w niektórych państwach.

Niedostateczna harmonizacja prawa karnego w tym obszarze prowadzi do sytuacji, w której dzieci-ofiary mogą być traktowane różnie w zależności od kraju. To z kolei podważa zaufanie do unijnego systemu ochrony praw człowieka i rodzi pytanie o realną spójność działań.

Eurojust między teorią a praktyką

Grupa Fokusowa Eurojustu niewątpliwie pełni istotną funkcję wymiany informacji i dobrych praktyk. Daniela Buruiana, przewodnicząca zespołu ds. zwalczania handlu ludźmi w Eurojuście, słusznie zauważyła, iż regularne spotkania wzmacniają wspólnotę prokuratorów. Ale czy sam networking wystarczy?

Jeśli działania nie będą wspierane przez realne instrumenty prawne i finansowe, Eurojust pozostanie raczej platformą dyskusji niż skutecznym narzędziem zmiany. W tym kontekście nasuwa się zasadnicze pytanie: czy UE ma wolę polityczną, by stworzyć bardziej wiążące mechanizmy przeciwdziałania, czy też zadowala się organizowaniem dorocznych konferencji i ogłaszaniem strategii, które trudno wdrożyć w praktyce?